یار: مددکار، آن چه نیرو بخشد. یار خاک کنایه از باران و تابش آفتاب بهارى است.

انوار: جمع نَور: شکوفه.

خِلاف: مخالف، ناسازگار.

رو در لحاف کشیدن: مجازاً فسرده شدن، نشکفتن، پنهان گشتن.

بلا آشفتن: بلا انگیختن، و در این ترکیب تعبیرى لطیف است. از آن جهت که هیچ کس از بلایى خالى نیست، اگر یار نیکى یافت با همنشینى او آن بلا را مى‏آراماند و اگر با یار بدى دچار شد بلا را بر مى‏انگیزاند.

          مارِ بد جانى ستاند از سلیم             یارِ بد آرد سوى نار مقیم‏

2635/ د / 5

أصحابِ کهف: داستان آنان معروف است[1]

دَقیانوس: دسیوس، دقیوس، امپراطور روم (مقتول به سال 251 میلادى)، که اصحاب کهف مطابق روایات در زمان او می زیسته اند.

لَهف: دریغ، حسرت ، اندوه.

محبوسِ لَهف: دریغ خوار، گرفتار حسرت واندوه. پشیمان (که چرا گمراهى پیش گرفت).

یَقظَه: بیدارى.

ناموس: آبرو، اعتبار، خوشنامی

( 33) مگر تو از خاک کمترى؟ خاک وقتى بهار یار او گردید همین خاک تیره هزاران روشنى پیدا مى‏کند. ( 34) درختى که هواى خوش یار او گردید سر تا پا غرق سبزه و گل مى‏گرد .( 35) ولى در پائیز چون یار ناموافق دید سر و روى خود را زیر لحاف برف فرو مى‏برد. ( 36) آرى صحبت یار بد بلا انگیز است وقتى او آمد وقت خوابیدن و گوشه- گیرى و عزلت است‏. ( 37) وقتى یار بد رسید خوب است از اصحاب کهف شده و بخوابیم خوابیدن در غار بهتر از مصاحبت با دقیانوس است . ( 38) زیرا که بیدارى آنها صرف دقیانوس مى‏شد و خوابشان باعث حفظ ناموس دین بود .

مولانا سخن را پیرامون تأثیر نیک یاران خدایی ادامه می‌دهد و می‌گوید: تو از خاک کمتر نیستی؛ تأثیر بهار مانند تأثیر یاران خدایی خاک را به جایی می‌رساند که صد هزار شکوفه از آن بر می‌آید. و تو ای سالک! باید درخت عقل و شعورت را در معرض انفاس روح‌بخش یاران خدایی قرار دهی تا در هم‌زیستی با مردان ره حق، از تاریکی‌های علایق مادی و وابستگی‌های این جهانی، رهایی یابی. زیرا تا مادامی‌که گلزار حقیقت نشکفته و بهار معنویت تجلّی نکرده، بلبلان باغ حقایق و عندلیبان بوستان طریقت، سکوت خواهند نمود و از تقریر تعلیمات خود خاموش می‌مانند.

          این دم ابدال باشد ز آن بهار             در دل و جان روید از وى سبزه‏زار

          فعل باران بهارى با درخت             آید از انفاسشان در نیک بخت‏

2043- 2042 / د /1

اما اگر سالک مونس و موافقى ویا استاد راهنمایی نیافت بهتر است خلوت گزیند و دامن از صحبت غیر در چیند، چنان که اصحاب کهف چون مردمان را مخالف خویش دیدند به غارى گریختند. آنان هنگامى که بیدار و با دقیانوس بودند در خطر به سر مى‏بردند، چون به غار رفتند و در خواب شدند از بلا رستند.