جایگاه انسان کامل

پیر: ولى حق، مرشد کامل. آن که قوت او در ولایت به مرتبه‏اى رسیده باشد که بتواند نفسهاى ضعیف را نیرو دهد.

          غیرِ پیر استاد و سَرلشکر مباد             پیرِ گردون نى ولى پیر رشاد

4121 / د /6

 دریاى جود: استعارت از علم حق. عالم مثال.

گذاشتن: صرف کردن، گذراندن.

بَر: ثمر، میوه، بار.

جان پذرفته‌اند: یعنی زندگی را به همان معنای الهی و غیبی دریافته و ادراک کرده‌اند. آنها زمانی به مروارید حقیقت دست یافته بودند که دریایی نبود تا صدفی و مرواریدی در کار باشد.

( 168) چیزى که تو در آینه مى‏بینى پیر در خشت خام از پیش دیده است‏ . ( 169) پیر آنها هستند که این جهان نبود و جان آنها در دریاى جود شناور بود . ( 170) آنها پیش از وجود این تن که اکنون دارند عمرها گذرانده و زندگى‏ها کرده‏اند آنها پیش از آن که بکارند میوه چیده و حاصل برداشته‏اند . ( 171) پیش از صورت جان پذیرفته و بیش از دریا گوهر سفته‏اند .

مولانا در توصیف انسان کامل واولیای حق می گوید: سخن در این است که آگاهی و حقیقت‌بینی انسان کامل، به ابزار و اسباب مادی بستگی ندارد؛ پیش از آن‌که حوادث و پدیده‌ها در عالم شهود صورت واقعیت بندند، آنها را مشاهده می‌کند.

آنچه در آینه جوان بیند    پیر در خشت خام آن بیند

انسان کامل کسانی هستند که پیش از پدیدار شدن جهان مادی، جان و روان آنها در دریای جود و کرم الهی غرق بود. در این جا مولانا اشاره دارد به حقیقت انسان کامل که در عرفان ابن عربی، از آن به حادث ازلی نام برده است؛ یعنی انسان کامل، از نظر جسم حادث است و از نظر روح ازلی است: " فهو الانسان الحادث الازلی"[1]

مولانا می‌گوید: انسان کامل پیش از ورود به هستی مادی، مراحل و منازلی را طی کرده است و قبل از آن‌که زراعت کنند، محصول خود را برداشت کرده‌اند؛ اشاره است به این تفکر عارفانه که روح انسان کامل، پیش از آمدن به عالم کثرت و تزاحم، در بهشت الهی و عالم وحدت سیر می‌کرد و فیوضات ربّانی را بی‌واسطه به دست می‌آورد. نالهْ حزین «نی» در مطلع دفتر اول، حاکی از این غربت و فراق از آن فیوضات الهی است. نیکلسن می‌نویسد: «انسان کامل، علل غایی امور را از نظر منطقی، مقدم بر وجود خارجی آنها می‌بیند.»[2]به عقیده مسلمانان و حکماى الهى روح آدمى پیش از تعلق به بدن موجود بوده است و «أرواح رَوحانِیَّةُ الحُدوث و رَوحانِیَّةُ البقاء» اند.

          طوطیى کآید ز وحى آوازِ او             پیش از آغاز وجود آغازِ او

          اندرون توست آن طوطى نهان             عکسِ او را دیده تو بر این و آن‏

1718- 1717 / د /1