التزام کردن ِخادم تعهّد ِ بَهیمه را وتخلّف نمودن

سفلگان دون همّت در کسوت تعهد و مسئولیت

التزام کردن: یعنی بر عهده گرفتن.

تعهد: یعنی مراقبت ونگهداری.

حلقه: یعنی جمع صوفیان است که برای ذکر یا سماع یا شنیدن سخنان پیر در جماعت خانهْ خانقاه جمع می شدند.

مُستَفِید: (اسم فاعل باب استفعال فایده) سود جو، فایده طلب.

وَجد: شور و حالتى که صوفیان را دست دهد. قشیرى گوید: «وجد چیزى است که بدون عمد و تکلف به قلب تو رسد.»[1] غزالى گوید: «احوال لطیف است که از عالم غیب پیوستن گیرد به سبب سماع.»[2]

راست کردن: آماده کردن.

لاحول:مخفف «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللَّهِ العَلِىِّ العَظِیم: هیچ حرکت و نیرویى جز از سوى خداى بلند مرتبه و بزرگ نیست». نگاه کنید به توضیح بیت 157

مِها: مه (بزرگ) آ (پسوند خطاب).

مَنبَل: دارویى گیاهى است که براى بهبود ریشهاى تازه مى‏نهند.

حکمت گزار: که سخنان حکمت آمیز مى‏گوید، که حکیمانه سخن گوید،کسی که دانش خود را به زبان می آورد وبه رخ دیگران می کشد.

شیر گرم: نیم گرم، نه گرم و نه سرد، ملایم

پشک: پشکل، سرگین.

لاحول کن: یعنی به خدا پناه ببر که تو را از این پرگویی باز دارد.

رسول اهل: در این بیت آن که کار خود داند، آن که داند چه باید کرد، آن که شایسته مأموریتى است که به عهده وى نهاده‏اند.

شانه: قَشَو، آلتى آهنین و شانه مانند که بدان پشت چهار پا را خارند.

خواب خرگوشى: کنایت از فریب، اغفال، غفلت، در اینجا فریب و وعده دروغ دادن.

أوباش: جمع قلب شده از بَوش: ناکس، عامى، بى‏سر و پا ، ولگرد.

فراز: بسته.

مالیخولیا: (از لاتین، ملانکولیا، ملانکولی) یک بیماری عصبی است.مرکب از دو کلمه که به معنى خلط سیاه است، سپس به معنى خلل دماغى، خبط دماغ به کار رفته است.

( 203) وقتى حلقه صوفیان و وجد و طربشان به آخر رسید. ( 204) براى میهمان غذا آوردند و همین که چشمش بسفره نان افتاد از خر خود یاد کرده‏. ( 205) رو به خادم خانقاه نموده گفت برو به آخور خرمن کاه و جو بریز. ( 206) خادم گفت لا حول و لا قوة الا باللّه این چه حرفى است؟ من کهنه نو کرم کار خود را دانسته و انجام مى‏دهم‏. ( 207) صوفى گفت خر من دندان صحیحى ندارد جو را باید قبلا در آب خیس کنى‏. ( 208) خادم جواب داد لا حول و لا قوة الا باللّه چه فرمایشى است این چیزها را همه از من یاد مى‏گیرند. ( 209) صوفى گفت پالانش را بردار و روى زخم پشتش قدرى علف جاروب خشک بریز که بهبودى حاصل کند. ( 210) خادم جواب داد لا حول این سخنان بگذار که هزاران مهمان مثل تو باین جا آمده‏. ( 211) و همگى از پیش ما راضى رفته‏اند ما میهمان دوست بوده میهمان را چون جان خود دوست مى‏داریم‏. ( 212) گفت عوض آب شیر گرم باو بده جواب داد لا حول که دیگر خجالت مى‏کشم چیزى بگویم‏. ( 213) گفت میان جو کاه کم بریز جواب داد لا حول خواهش مى‏کنم این سخن را کوتاه کنید. ( 214) گفت جاى خر را بروب که سنگ و فضولات نداشته باشد و اگر تر باشد خاکه پهن خشک بر آن بریز. ( 215) جواب داد لا حول و لا قوة پدر جان صلوات بفرست با یک نوکر اهل کمتر از این سخنان بگو. ( 216) گفت یک قشو بدست گیر و پشت خر را بخاران و تیمار کن گفت لا حول پدر جان آخر شرم کن بس است‏. ( 217) خادم این سخن را گفته و فوراً شال کمر خود را محکم بسته گفت رفتم که اول کاه و جو بیاورم‏. ( 218) او رفت و یادى از آخور خر نکرد صوفى هم بامید او بخواب رفت‏. ( 219) خادم سراغ چند نفر از رفقاى بى‏عار خود رفته و بریش صوفى و اندرزهاى او خنده کرد. ( 220) صوفى که از راه آمده خسته و کوفته شده بود دراز شده و بخواب رفت در خواب مى‏دید. ( 221) که خرش مورد حمله گرگ شده و آن حیوان درنده از ران و پشت او گوشت پاره مى‏کندو ( 222) مى‏گفت لا حول و لا قوة الا باللّه آن خادم مهربان کجا است؟ و این مالیخولیا چیست که من دچار آن شده‏ام‏.

مولانا می گوید: چه بسا سفلگان دون همّت برای خودنمایی و ارضای هوای نفسانی، در کسوت خادمان دین و کارگزاران حکومت، لاف تعهّد و مسئولیّت می‌زنند؛ همانند التزام خادم البهیمه در پذیرش تیمار کردن بهیمه و تخلف از آن. آنها با «لاحول ولا قوة الا بالله»‌های مکرر، تعهد ریایی خود را ابراز کرده و به رخ احاد جامعه می‌کشند، با تمسک به ظاهر شریعت و با ظاهری فریبنده، وعده‌های دروغین می‌دهند و یا تحت لوای تخصص و کارشناس‌، حکمت‌گزار جامعه می‌گردند. افرادی که از پرستاری بهیمه‌‌ای عاجزند، در رأس اداره امور زندگی انسان‌ها قرار می‌گیرند و علاوه بر این‌که داروی مَنبلی بر پشتِ زخمیِ جامعه نمی‌گذارند، خود را نیز خادم‌الشریعة و خادم‌الملة لقب می‌دهند.