مذمت از تزویر وظاهر سازی

آدمى خوار: خورنده آدمى، دشمن، دشمن انسان.

سلام علیک: سلام گفتن در اسلام نشانه ایمنى دادن است طرف مقابل را، و در اینجا کنایت از روى خوش نشان دادن و دوستى نمودن است.

خانه دیو: در سخنان امیر مؤمنان (ع) است: «اتَّخذُوا الشَّیطانَ لِأَمرِهِم مِلاکاً وَ اتَّخَذَهُم لَهُ أشراکاً فَباضَ وَ فرَّخَ فِى صُدُورِهِم: شیطان را پشتوانه خود گرفتند و او از آنان دامها بافت در سینه‏هاشان جاى گرفت و در کنارشان پرورش یافت.»[1]

دَمدَمه: مکر، افسون.

تَلبیس: پوشیدن حقیقت، مکر، افسون، چیزی را به گونهْ دیگر وانمود کردن، برای گول زدن و فریب دادن.

پول صراط:یعنی پُل صراط؛ گذرگاه آزمایش نهایی بندگان در آخرت. که میانه دوزخ و بهشت است و همه باید از آن بگذرند.اشاره دارد به :«وَإِن مِّنکُمْ إِلَّا وَارِدُهَا کَانَ عَلَى رَبِّکَ حَتْمًا مَّقْضِیًّا»:و همه شما (بدون استثنا) وارد جهنم مى‏شوید؛ این امرى است حتمى و قطعى بر پروردگارت![2]

تعظیم: بزرگ داشت.

ریو: تزویر، فریب.

تعظیم و ریو خوردن:یعنی احترام دروغین را باور کردن و گول خوردن.

خُباط: بیمارى جنون گونه، دیوانه گونه.

عِشوه: مکر و فریب.

نیوشیدن: شنفتن.

ابلیس لاحول آر: یعنی شیطانی که به بندگی و ایمان تظاهر می‏کند.

ابلیس و مار: اشارت است به روایتى از ابن عباس که چون شیطان به خاطر سجده نکردنِ آدم، رانده شد و آدم در بهشت ماند خواست او را بفریبد، پس در سر مار جاى گرفت و به بهشت شد و از مار خواست او را نزد آدم برد.[3]

دم دادن: فریفتن، و نیز دمیدن قصاب در لاشه گوسفند تا کندن پوست آن آسان شود.

افیون چشیدن: یعنی تحت‌تأثیر قرار گرفتن،کنایه است از فریب خوردن، و به دام افتادن.

سر نهادن بر پاى: چنان که قصاب سر خود بر پاى لاشه مى‏نهد و از سوراخى که در پاى لاشه پدید کرده در آن مى‏دمد. نیز در آن اشاره است به معنى دیگر سر بر پاى نهادن: «فروتنى نشان دادن».

همچو شیرى...: مناسب است با حکایتى از سعدى که در پایان آن مى‏گوید:

          برو شیر درنده باش اى دغل             مینداز خود را چو روباه شل‏

(بوستان)

 ( 251) اغلب این مردم آدم خورند بسلام و علیکشان اعتماد مکن‏ . ( 252) اینها دلشان خانه دیو است به افسون این دیو مردم فریب مخور . ( 253) کسى که از سخن دیو لا حول بخورد و بسخن او اعتماد کند بالاخره در راه رفتن مثل آن خر با سر بزمین مى‏خورد. ( 254) هر کس که در دنیا فریب دیو خورده و تعظیم مزورانه دشمن دوست نما را بپذیرد. ( 255) در راه اسلام و بر پل صراط بواسطه گامهاى لرزانش با سر بزمین خواهد آمد . ( 256) عشوه‏هاى یار بد را نپذیر جویاى دام باش و با ایمنى در زمین راه نرو . ( 257) هوشیار باش که صد هزار ابلیس با لا حول برابر تو مى‏آیند اینها مارهایى هستند اى آدم ابلیس را در اینها ببین‏ . ( 258و 259) دل بدل تو داده و مى‏گوید جانم دوست عزیزم براى اینکه پوست از کله این دوست بکند واى بر کسى که از دست دشمنان افیون بچشد. ( 260) چون قصاب سر بپاى تو مى‏نهد و دل بدل تو مى‏دهد تا خونت را بریزد. ( 261) مثل شیر باش و صید خودت را خودت بکن و بعشوه و افسون بیگانه و خویش اعتنا نکن‏. ( 262) اعتماد به اشخاص پست را مثل اعتماد به آن خادم بدان انسان بى‏کس باشد بهتر است که به افسون و عشوه‏گرى ناکسان اعتماد کند .

بسیاری از مردم در هر عصری و در هرجامعه‌ای، به‌لحاظ سرگرم بودن به مسائل مادی و دل‌بستگی‌های این جهانی، در زمرهْ اغیار از حقایق سیر و سلوک روحانی و معنوی محسوب می‏شوند. بنابراین، هوشمندانه باید مراقب کنش‏ها و رفتارهای مردم بود و فریفتهْ رفتار ظاهری آنها نشد؛ زیرا به ظاهر لاف دوستی می‏زنند، ولی در باطن درصدد فریفتن این و آنند. مولانا می‌گوید: کسی که شیفتهْ سخنان فریبنده دیگران شود، مانند آن خر صوفی، بالأخره هنگام حرکت با سر به زمین واژگون می‏افتد. جان کلام این است که اگر در راه کمال به دیگران تکیه کنی، تو را می‌فریبند و به مقصود نخواهی رسید. شیر، شکار درندگان دیگر را نمی‌خورد و تو اگر مانند شیر، خود در پی مقصود خود باشی، عشوه و فریب بیگانه و آشنا دامن‌گیر تو نخواهد بود.

مولانا می گوید: باید مواظب تلبیس شیطان بود. شیطان دشمن دوست‌نماست؛ کسی که در این دنیا حیله و نیرنگ شیطان را باور کند و در دام شیادی‏های شیطان فریفته شود، از گیجی و پریشانی با سر به زمین خواهد خورد. مولانا به فریب آدم و حوّا در بهشت اشاره می‏کند که مطابق باب سوم سفر پیدایش در تورات، ابلیس به صورت مار بر حوا ظاهر شد و او را به خوردن میوهْ معرفت ترغیب کرد و پس از آن، حوا آن میوه را به آدم خورانید و هر دو از بهشت رانده شدند. شیطان برای فریب دادن انسان از سخنان خوش‌آیند و گمراه کننده استفاده می‏کند.