حکمت: یعنی دانایی و معرفت حق که نا اهلان نمی‏‏توانند آن را با تعلیم و تکرار بیاموزند.

بَرى: برئ، بیزار.

نشان کردن: علامت نهادن تا یافتن آن آسان باشد.

گریز: گریزد. نظیر.

          یک دو گامى رو تکلّف ساز خوش             عشق گیرد گوشِ تو آن گاه کش‏

2515 / د /5

( 3120) حکمت را اگر چه تو تکرار کنى چون نااهل هستى از تو رو گردان مى‏شود و مى‏رود . ( 321) مى‏رود اگر چه مکرر بنویسى و نشان کنى و اگر چه بیان و تقریر نموده بذهن بسپارى‏. ( 322) او از تو با ستیزه روى در مى‏کشد و براى گریختن بندها را پاره مى‏کند. ( 323) و اگر تو هیچ نخوانى و او طلب و سوز تو را ببیند علم مرغ دست آموز تو خواهد شد. ( 324) همان طور که مرغ دست آموز شاه بخانه روستا نمى‏رود علم هم پیش نااستاد نخواهد رفت‏.

مولانا از کسانی سخن می‏گوید که در ظاهر، حکمت الهی نمی‏‏خوانند اما پروردگار سوز درون آنها را می‏بیند و معرفت خود را به آنها می‏دهد و علم الهی در دست آنها مانند مرغ دست‌آموز می‏شود. اما علم الهی و سخن حق در نزد ناآگاهان مانند طاووسی که در خانه محقر یک روستایی است و می‏گریزد. مشابه این مضمون در کلام امام علی(ع) نیز آمده است: «فانّ الحکمة تکون فی صدرالمنافق فتلجلج فی صدره حتی تخرج فتسکن الی صواحبها فی صدر المومن؛ حکمت را هر جا که هست بیاموز، زیرا حکمت در سینه منافق آن‌قدر می‏جنبد که سرانجام در سینه مؤمن جای گیرد.»[1]

          علم چندان که بیشتر خوانى             چون عمل در تو نیست نادانى‏

(سعدى)

          علم کآن نبود ز هو بى‏واسطه             آن نپاید همچو رنگ ماشطه‏

3449 / د /1

          علمهاى اهلِ دل حمّالشان                  علمهاى اهلِ تن احمالشان‏

          علم چون بر دل زند یارى شود             علم چون بر تن زند بارى شود

3447- 3446/ د / 1

حکمت پژوهان واقعی علم ظاهرى را بارى بر دوش متعلّم دانند و گویند علمى که حقیقت را بیان مى‏دارد علم باطن است و این علم را از کتاب و دفتر طلب نباید کرد، بلکه درون صافى مى‏خواهد تا آن علم در آن متجلّى شود. اگر چنین روشنایى در دل پدید شد، این همان حکمت است.

          همچو آهن ز آهنى بى‏رنگ شو             در ریاضت آینه بى‏زنگ شو

          خویش را صافى کن از اوصافِ خود             تا ببینى ذاتِ پاک صافِ خود

          بینى اندر دل علوم أنبیا                             بى‏کتاب و بى‏مُعید و اوستا

3461- 3459/ د / 1