زنده:  کسی است که جان او به معرفت حق یا به عشق زنده است. خداوند چنین زنده‏ای را به خود امیدوار می‏کند، می‏گریاند و به مراد هم می‏رساند.

دَرّ: دوشیدن.

می‏خلد زو بهر دَرّ : یعنی پستان مادر برای شیر دادن کودک، سوزن سوزن می‏شود.

خور: خوردنى، خوراک.

کُنتُ کَنزاً: برگرفته است از عبارتى که حدیثش دانسته‏اند « کُنتُ کَنزاً مَخفِیّاً فَأحبَبتُ أن اُعرَفَ فَخَلَقتُ الخَلقَ لِکَى اُعرَفَ: گنجى پنهان بودم، دوست داشتم شناخته شوم آفریده را خلق کردم تا شناخته شوم.» بعضى آن را حدیث قدسى دانسته‏اند و بعضى گویند سند درستى ندارد و در ضبط آن نیز عبارتها یکسان نیست.[1]

اِبتَعَثتُ: بعث و ابتعاث به یک معنى است. (من گنج رحمت پنهانى بودم پس امت هدایت شده‏اى را بر انگیختم).

اُمَّتِ مَهدِیّه: اُمّت پیغمبر آخر زمان. چنان که در قرآن است: « کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ.»[2] و مى‏توان گفت مقصود شخص رسول اکرم (ص) است چنان که در قرآن کریم[3] ابراهیم (ع) «امّت» خوانده شده است.

کرامات: جمع کَرامة: مَکرُمَت، بخشش. آن چه از جانب حق به بنده رسد.

کراماتی: همان ‏کارهای خارق‌العاده و معجزه‌آسای مردان حق است.

          هر شکار و هر کراماتى که هست             از براى بندگان آن شه است‏

          نیست شه را طمع بهر خلق ساخت             این همه دولت خنک آن کو شناخت‏

          آن که دولت آفرید و دو سرا             مُلک و دولتها چه کار آید و را

3143- 3141 / د /1

صَنَم: بت.

 ( 364) من کریم هستم نان بینندگان نشان مى‏دهم تا طمع نان آنها را بگریه اندازد و حس طلب در آنها بیدار شود. ( 365) مادر بینى طفل خود را مالش مى‏دهد تا بیدار شده شیر بخورد. ( 366) طفل با حال گرسنگى بخواب رفته و بى‏خبر خوابیده پستان مادر از مهر مى‏خلد و او را وادار مى‏کند که طفل خود را بیدار نموده شیر دهد. ( 367) من گنج رحمت پنهانى بودم و امتى بوجود آوردم قابل هدایت. ( 368) هر کرامتى را که از جان ودا، بجویى و طالب آن هستى اول او نشانت داده پس از آن تو خواسته‏اى‏. ( 369) احمد بت‏ها شکست تا امت او یا رب گو شده و خدا پرست گردیدند. ( 370) اگر کوشش احمد(ص) نبود تو نیز مثل اجدادت بت پرست بودى‏. ( 371) سر و پیشانى تو از سجده بت معاف گردید تا حق او را بر امتان درک کنى‏.

مولانا بسیار زیبا کشش الهی را به رفتار مادر با کودکِ شیرخوار تشبیه می‏کند؛ مادری مهربان که دماغ کودک را می‏مالد تا بچه از خواب بیدار شود و غذا بخورد. حضرت باری‌تعالی به اقتضای رحمت واسعه، به‌هر یک از بندگان خود به قدر استعداد و قابلیت‌اش افاضهْ رحمت و افادهْ موهبت می‏کند. مولانا اساس و بنیان آفرینش را برمبنای رحمت و محبّت حضرت حق می‌داند و به این حدیث شریف اشاره می‏کند که پروردگار فرمود: من گنج مخفی بودم و می‏خواستم که شناخته شوم، به همین منظور خلق (انسان) را آفریدم. همچنین منظور مولانا ازاین ابیات این است که: نتیجهْ کشش پروردگار، هدایت بندگان و شناخت پروردگار است، شناخت ما به خدا و گرایش ما به او نیز مرهون زحمات و بت‌شکنی‌های پیامبران است و بایست قدر این ارزش الهی را دانست. اگر کوشش‌ها و بت شکنی‌های آن حضرا ت و نیز جان‌فشانی‌های پیامبر(ص) در راستای دین حنیف نبود، ما هم مانند پدرانمان بت‌پرست بودیم. پس ما مرهون مجاهدت‏های رسول‌الله(ص) هستیم و باید ارزش این لطف و عنایت ویژهْ الهی را در ارسال رسل و انبیا بدانیم و سپاس‌گزار باشیم.