حلوا خریدن ِشیخ احمد خِضرُویَه جهت ِغریمان به الهام ِحق تعالی

شیخ احمد خضرویه از عرفای قرن سوم هجری است. درگذشت او را به سال 240ق، نوشته اند. حکایتی که مولانا از او نقل می کند در تذکرة الاولیاء عطار و رسالهْ قُشیریه با اختلاف در جزئیات آمده وصاحب اسرار التوحید مشابه آن را از کرامات شیخ ابو سعید ابوالخیر نقل کرده است.

انفاق مال و انفاق جان

از: براى، به خاطر.

از ریگ آرد کردن: اشارت است به داستانى که در تفسیر طبرى آمده است که خدا را ابراهیم خلیل خود خواند که وى در قحط سالى نزد دوستى به موصل یا مصر رفت تا گندمى فراهم آرد، لیکن چیزى به دست نیاورد. با خود گفت: جوال خود را پر از ریگ کنم تا کسان نپندارند دست خالى آمده‏ام و غمگین شوند. چون به خانه رسید کسان وى جوال بگشودند، آن را پر از آرد دیدند و از آن نان پختند. ابراهیم گفت: آرى او را از دوستم، اللَّه، گرفتم.[1]

          ریگها هم آرد شد از سَعیشان             پشمِ بُز ابریشم آمد کش کشان‏

2519 / د / 3

گفت پیغمبر...: برگرفته از حدیث «ما مِن یَومٍ یُصبِحُ العِبادُ فِیهِ إلاَّ مَلَکانِ یَنزِلانِ فَیَقُولُ اَحَدُهُما اللَّهُمَّ أعطِ مُنفِقاً خَلَفاً وَ یَقُولُ الآخِرُ اللَّهُمَّ أعطِ مُمسِکاً تَلَفاً: هیچ روز بندگان در آن بامداد نکنند جز آن که دو فرشته فرود آید. پس یکى گوید: خدایا انفاق کننده را جایگزینى بخش و دیگرى گوید: خدایا امساک کننده را نابودى (مال) ده.»[2] و نظیر این روایت با اندک اختلاف در الفاظ، از امالى صدوق آمده است و جمله آخر روایت چنین است: «اللَّهُمَّ عَجِّل لِلمُنفِق مالَهُ خَلَفاً وَ لِلمُمسِکِ تَلَفاً فَهذا دُعاؤُهُما حَتَّى تَغرُبَ الشَّمسُ».[3]

ایدر: همیشه، دائماً، این‌گونه و چنین است.

انفاق:از ارزش‌های دینی است که از سوی افراد مؤمن و جوانمرد انجام می‌پذیرد و در اصطلاح اهل طریقت به آن «فتوت» گویند. فتوت، ترجیح دادن دیگری بر خود است که آن را به ایثار به مال، ایثار به جاه و مقام و ایثار به نفس تعریف کرده‌اند. جوانمرد باید در کار دیگران همّت گمارد و لغزش‌های مردمان را نبیند و نفس را به اعمال نیک وا‌دارد.

( 379) شیخى بود که از جوانمردى که داشت همیشه مقروض بود . ( 380) ده هزارها از مالداران وام مى‏گرفت و در میان بى‏نوایان قسمت مى‏کرد . ( 381) هم با قرض خانقاهى ساخته بود و خانمان خانقاه او در گرو بود . ( 382) خداوند قرض او را بهر حال ادا مى‏کرد چنان که براى حضرت خلیل از ریگ آرد ساخت‏ . ( 383) پیغمبر فرمود که دو فرشته همواره در بازارها ندا مى‏کنند. ( 384) که بار الها تو بکسانى که انفاق مى‏کنند عوض بده و کسانى که امساک مى‏کنند مالشان را تلف کن‏.

شیخ مورد نظر مولانا، از اشخاصی بوده است که همه‌چیز را در راه خدا داده است. حضرت حق نیز با عنایت خاص به چنین شخصی، موجبات ادای وام‌های او را فراهم می‌آورد. عنایت الهی به‌گونه‌ای است که گاه ریگ را هم به آرد تبدیل می‌کند؛ همان‌گونه که برای دوستش ابراهیم خلیل(ع) انجام داد.‌ خلاصه این است که: ابراهیم پیامبر و آن روز که او برای گذران خانواده‌‌اش آرد نداشت، به فرمان حق کیسه‌‌ای را پر از ریگ بیابان کرد و ریگ‌ها تبدیل به آرد شد. سپس مولانا به حدیث نبوی اشاره می‌کند که‌: «هر روز که بندگان برمی‌خیزند، دو فرشته فرود می‌آیند؛ یکی از آن دو می‌گوید: خدایا! بخشندگان را عوض نیکو بده و دیگری می‌گوید: خدایا بخیلان را دچار تباهی مال کن». مولانا می‌گوید از این حدیث، ارزش انفاق فهمیده می‌شود.