پراکنده سخن: گفتار بى‏هوده، پرت و پلا.

قِندیل شکستن: قندیل چیزى بود که در آن چراغ مى‏نهادند و مى‏افروختند و معمولاً قندیل را به سقف آویزان مى‏کردند. کور براى یافتن راه عصا را به این سو و آن سو مى‏گرداند و بود که به قندیل یا به آوندى گرانبها خورد و آن را بشکند. آنان که ندانسته و به گمان خواهند به حقیقت برسند بسا که مرتکب لغزشها شوند.

ما ز موسی پند نگرفتیم: اشاره است به داستان ملاقات موسى (ع) با مردى که از سوى خدا علمى آموخته بود. موسى با او همراه شد. مرد کارهایى کرد و موسى بر او عیب مى‏گرفت و سرانجام سِرِّ آن کارها بر وى معلوم گردید. [1]

زرد رو: شرمگین، خجل.

بالا شتافتن: کنایه از آسمانها را دیدن، سرّ کارها را نگریستن، دیدى فراخ داشتن.

تَعَصُّب: مخالفت، دشمنى.

موش آسیا: کوردلانى که با موسى (ع) به مقابلت بر مى‏خیزند، مقهور او خواهند شد.

از حق خواستم: از حاضران درخواست نکردم، از خدا خواستم تا گشایش دهد.

طفل چشم: إنسانُ العَین، مردمک.

کام: مقصود، مطلوب.

طفل دیده بر جسد گریستن: کنایه از روان شدن اشک.

( 436) ما را ببخش که نفهمیده سخنان ناشایسته گفتیم‏. ( 437) ما که چون کوران عصا زنان راه مى‏رویم ناچار ندیده قندیلها را مى‏شکنیم‏. ( 438) چون کرهایى هستیم که نشنیده بخیال خود جواب‏هاى بى‏ربط مى‏دهیم‏. ( 439) ما از کار حضرت موسى پند نگرفتیم که بر اثر انکار حضرت خضر خجلت زده شد. ( 440) با اینکه او چشم بینایى داشت که اگر متوجه آسمان مى‏کرد آسمان مى‏شکافت و ما وراى آن را مى‏دی. ( 441) اى موسى چشم‏هایى احمقانه با چشم تو دعوى همسرى مى‏کنند که چون چشم موش آسیا هستند . ( 442) شیخ فرمود گفته شما را نشنیده گرفته و بخشیدم‏ . ( 443) سر این کار آن بود که من از خداى تعالى خواستم و او مرا راهنمایى کرد که طفل را به گریه اندازم‏ . ( 444) فرمود اگر چه این نیم دینار چیز قابلى نیست ولى رسیدن آن موقوف بگریه کودک است‏ . ( 445) تا کودک حلوا فروش نگرید دریاى بخشش بجوش نخواهد آمد . ( 446) برادر عزیزم آن طفل طفل چشم تو است رسیدن بمقصود در اولین مرحله گریه و زارى است‏ . ( 447) اگر مى‏خواهى خلعت سعادت بپوشى طفل دیده خود را بر جسم خود بگردان.

چکیده منظور مولانا از این داستان آن است که اولیاى خدا را حالتها و مکاشفه هاست که مردم عادى را قدرت فهم آن نیست. در آن حالتها بسا که سخنها گویند یا کارها کنند که بر حسب میزانهاى ظاهرى مخالف عرف، و گاه در دیده بعضى مخالف شرع است و بود که ناآگاهان بر آنان خرده گیرند. چنان که موسى (ع) بر همراه خود خرده گرفت و سرانجام معلوم شد که آن چه آن همراه کرده صواب بوده است. نیز تذکر این معنى که «براى درخواست از خدا، باید چشمى گریان و دلى لرزان داشت.» چنان که در قرآن کریم است: «اُدْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً: پروردگار خود را با زارى و نهانى بخوانید.»[2]