ترسانیدن ِشخصی زاهدی را که: کم گری تا کور نشوی

«در عهد حسن (بصرى) دخترى جوان و عابد بود که بُرَیرَه نام داشت و بسیار مى‏گریست. حسن را گفتند او را موعظت کن، چه بر چشمان او مى‏ترسیم. حسن او را گفت: چشمانت را بر تو حقى است، از خدا بترس گفت: اگر از دوزخیانم خدا دیده‏ام را ببرد، و اگر از بهشتیانم خدا بهتر از آن دو را به من خواهد داد. حسن بگریست.»[1]

مشاهده جمال حق

گریه صادقانه

عمل: یعنی عبادت و ریاضت.

آن جمال: جمال حق است که چشم ظاهر قادر به دیدن آن نیست. مشاهده جمال ازلی برای کسی تحقق می‌یابد که مراتب کمال را گذرانده باشد‌.

چشم شقی: یعنی چشم بدبخت؛ و آن چشمی است که فقط این دنیا را می‌بیند و قادر به مشاهده جمال دل آرای یار نیست.

عیسی: در این جا روح مرد خدا جوست که با روح مطلق الهی پیوند می‌یابد، و برای دیدن، نیازی به چشم ظاهر ندارد.

چشم راست: چشم باطن یا چشم دل است.

عَمل: کار، طاعت، ریاضت، آن چه سالک براى رضاى خدا کند.

خلل: تباهى.

چپ رفتن: به راه باطل رفتن، از راه خدا که راه راست است به یک سو شدن.

ناصر: یار. یاریگر.

( 448) بزاهدى که در حال گریه بود یکى از دوستان گفت کم گریه کن تا چشمت صدمه نبیند . ( 449) زاهد گفت امر دایر میانه دو چیز است یکى آن که چشم کور باشد یا بینا بوده و جمال الهى را ببیند . ( 450) از میان رفتن دو چشم در مقابل وصال چه ارزشى دارد . ( 451) اگر چشم جمال حق نبیند گو از میان برود چنین چشم با شقاوتى بهتر است که کور شود . ( 452) غم دیده‏گان خود نخور که عیسى با تو است کجروى نکن تا تو را دو چشم راست بین بخشد. ( 453) عیسى روحت با تو و حاضر است از وى کمک بخواه که کمک خوبى است‏.

منظور مولانا در این ابیات این است که: در وصال حق و‌ مشاهده جمال ازلی، دو چشم چیزی نیست که از دست دادن آن مرا غمگین کند‌‌. اگر چشم ظاهر آسیب ببیند، ولی دل صاف و بی‌آلا‌یش باشد، می‌تواند مانند حضرت مسیح، کوری ظاهری چشم را شفا بخشد و نقص آن را با گشودن دیده باطن جبران نماید. عیسای روح تو همواره با تو است و در تو حضور دارد؛ از او برای مشاهده جمال حق یاری بخواه که او یاور بسیار خوبی است. مولانا مى‏گوید استغاثه و زارى بر درگاه خدا تنها باید براى استکمال روح باشد نه براى خواهشهاى نفس. چنان که آن ابله از عیسى خواست تا استخوانهاى مرده را زنده کند. امّا نمى‏دانست سرانجام چه خواهد شد. تنها هوسى کرده بود و آن هوس- چنان که خواهیم دید- به مرگ او پایان یافت. پس پیوسته باید از خدا کمال عقلانى و علوِّ درجات روحانى را خواست که اگر آن فراهم شد کمال جسم را نیز به دنبال خواهد داشت. و اگر معاد آراسته گردید معاش هم میسر است. حق تعالى فرماید «وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَ رِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ أَبْقى‏ وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اِصْطَبِرْ عَلَیْها لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَ اَلْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى‏: و دو دیده‏ات را بدان چه جفت جفتى از آنان را برخوردار ساختیم- از زیور زندگى دنیا- تا آزمایششان کنیم، مدوز و روزى پروردگارت بهتر و پایدارتر است و کسان خود را نماز فرما و بر آن شکیبا باش از تو روزى نمى‏خواهیم ما تو را روزى مى‏دهیم و عاقبت پرهیزکارى راست.»[2]