اشک بی‌قراری

ظن ها: یعنی معلومات اهل ظاهر که آگاهی آنها آگاهی نیست، گمان و وهم است.

آ: حرف ندا. دیده آ: اى دیده، خطاب مولانا متوجه کسی است که از حقیقت آگاهی دارد.

گریه شمع: استعاره از قطره‏هایى که پس از سوختن و آب شدن بر شمع مى‏نشیند .

حَنِین: ناله.

 لعل بقا: استعاره از روح که جاویدان است. و در آن اشاره ای است به آیه «ما عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اَللَّهِ باقٍ»: آن چه نزد شماست، از میان مى‏رود و آن چه نزد خداست مى‏ماند».[1]

          خانه بر کَن کز عقیق این یمن             صد هزاران خانه شاید ساختن‏

2540 / د / 4

کانى: (منسوب به کان) معدنى.

برند: فعل امر از مصدر « رندیدن» به معنای تراشیدن و فروریختن است.

( 480) این چه چشمى است که بینایى ندارد و در امتحان رسوایى بار مى‏آورد. ( 481) گمان‏ها گاهى بخطا مى‏روند و سهو مى‏کنند این چگونه گمانى است که در راه بکلى کور است و همیشه بخطا مى‏رود. ( 482) بارها بدیگران نوحه‏گرى کرده‏اى مدتى هم بحال خود گریه کن‏. ( 483) از گریه ابر شاخه‏هاى خشک سبز و خرم مى‏گردد و نور شمع بوسیله گریه بیشتر و روشنتر مى‏شود. ( 484) هر جا که نوحه‏گرى مى‏کنند در آن جا بنشین زیرا که تو اولیترى که ناله کنى‏.( 482) چون دیگران در جدایى از یک فانى مى‏گریند و از گوهر بقا بى‏خبرند . ( 483) نقش تقلید در دل تو سدى ایجاد کرده تو با آب چشم این بند را بتدریج خراب کن‏ .

مولانا پیرامون ارزش و اهمیت گریه و زاری (اشک بی‌قراری) می‌گوید: کسی که به حقیقت آگاهی دارد، باید بداند که گریه، درخت معرفت را سبزتر و شمع درونش را روشن‌تر می‌کند. مولانا به چنین کسی می‌گوید‌: هر جا دیگران شیون می‌کنند تو همراهی کن، زیرا آنها برای چیزی گریه می‌کنند که فانی و دنیایی است و از گنجینه‌های حیات جاودان معنوی بی‌خبرند؛ تو که از عالم بقا خبرداری و می‌دانی که در پیوستن به حق جاودانگی است، باید برای آن، بیشتر ناله و زاری کنی. مولانا می‌گوید‌: بسیاری از این گریه‌ها و بی‌قراری‌ها بر امور ناپایدار است‌ و دلیلش این است که دل‌ها اسیر تقلید است و هرچه دیگران در پی آن هستند، ما نیز برای آن ناله سر می‌دهیم. تقلید مانند سدّی است که آن را با سیلاب اشک باید ویران کرد.