آسیب شناسی: مذمت از تقلید

لمتُر: یعنی فربه و نیرومند.

ضریر: یعنی نابینا

سِر: ضمیر، درون، دل.

مستى: کنایه از غرور و خود بینى.

مى: استعاره از حقیقت، واقع.

نیک: (قید) دراز، طولانى.

نایى: نى زن.

بیگار: در این بیت معنى تلاش، و جست و جو مى‏دهد.

نوحه‏گر: شخص یا گروهى که در عزا خانه‏هاشان بمزد مى‏گرفتند تا شیون و فریاد کنند .

 ( 487) تقلید آفت هر نیکویى بوده اگر بقدر کاهى باشد به استحکام کوهى است که جلو انسان را مى‏گیرد . ( 488) مثل او مثل کورى است که هر قدر قوى و فربه و حساس باشد مثل پارچه گوشتى فرضش کن چون چشم ندارد. ( 489) اگر از مو باریکتر سخن گوید مغز سرش از آن سخن بى‏خبر است‏. ( 490) از گفتار خود مستى‏اى دارد ولى از پیش او تا مى راه زیادى هست‏. ( 491) او مثل چوب خشک است که آب نمى‏خورد و آب از پاى او بدیگران که آب خور هستند مى‏رود. ( 492) آب باین جهت در جوى قرار نگرفته و عبور مى‏کند که جوى طالب آب نبوده و تشنه نیست‏. ( 493) مثل آن مطرب نى زن که ناله‏هاى دردناک از نى بگوش مى‏رساند ولى این ناله‏ها بى‏کارى براى کسى است که باو پول داده است‏. ( 494) نوحه گر در حدیث گفتن مقلد است و مراد اصلى او جز طمع چیزى نیست‏ . ( 495) نوحه‏گر حدیث سوزناک مى‏گوید ولى دلش هرگز نمى‏سوزد .

این سد تقلید اگر کوهی قوی باشد، باز هم می‌توان آن را فرو ریخت. مولانا تأکید می کند که چون بیشتر کار آدمى از روى تقلید است و نقش این تقلید در دلها جاى گرفته است باید با تضرع و گریه آن نقش را از میان برد.

          آن مُقلِّد صد دلیل و صد بیان             در زبان آرد ندارد هیچ جان‏

          چون که گوینده ندارد جان و فر             گفت او را کى بود برگ و ثمر

         مى‏کند گستاخ مردم را به راه             او به جان لرزان‏تر است از برگِ کاه‏

2482- 2480 / د / 5

کسی که بینایی و آگاهی ندارد، ممکن است سخنان دقیق و پرمعنا بگوید، اما باطنش از مفاهیم آنها خبر ندارد و به عبارت دیگر: خودش نمی‌فهمد چه می‏گوید؛ تمثیلی است برای آنان که مدّعی معرفت و حقیقتند، ولی در واقع بهره‌ای از آن ندارند. اینان ظاهری آراسته و با ابهت دارند، ولی هیچ‌گونه ارزش حقیقی ندارند. کسی که ادای مستی را در می‌آورد لطف می ‏را نمی‏داند، جوی از مزهْ آب بی‌خبر است؛ نی‌زن و نوحه‌گر، از سوزدل خود نمی‏نالد، در خدمت دیگران‌ است. همین‌طور آب معانی و معارف الهی در باطن انسان مقلد که طوطی‌وار کلمات اولیاءالله را بر زبان جاری می‏کند، تأثیری نمی‏گذارد و او را به طریق مردان حق نمی‏کشاند. در‌حالی‌که شنوندگان مستعد، از آن کلمات عالی بهره‌مند می‏شوند و خود را در طریق اولیاءالله قرار می‏دهند. این‌که آب در جوی نمی‏ماند، برای این است که جوی آب نه تشنه است و نه خورنده آب. مقلد، مانند نوحه‌خوانی است که برای جلب نظر شنوندگان نوحه‌گری می‏کند. روضه خوان، سخنان پُرسوز و گدازی می‏گوید، ولی کجاست سوزدل و دامانی که به‌راستی برای نیک‌خواهی، چاک شده باشد؟