لزوم اطاعت از ولى،

آن که جان بخشد اگر بکشد رواست : منظور این است که آن کسی که از حق وحی وجواب به او می رسد، می تواند پیامبری یا ولیی باشد، وبه هرحال به کار او اعتراض وارد نیست:

            شیشه گر کو بدمى صد قدح و جام کند             قدحى گر شکند زو نتوان گشت برى‏

دیوان، ب 30503

نایب است و دست او دست خداست : ناظر است به آیه‏ى شریفه:«إِنَّ اَلَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اَللَّهَ یَدُ اَللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ »[1]

همچو اسماعیل: اشاره است به داستان ابراهیم که فرزندش را مى‏خواست قربان کند ولى خداوند، گوسفندى بفداى او فرستاد و آن داستان مذکور است در سوره‏ى الصافات[2] و مفسرین در نام آن فرزند اختلاف کرده و بعضى اسحاق و عده‏اى اسماعیل دانسته‏اند و بعقیده‏ى مفسرین شیعه قول اخیر رجحان دارد.[3]

خون کردن: خون ریختن، کشتن، و بدین مناسبت قاتل را خونى مى‏گویند.

در صفا غش کى هلد پالودگى‏: یعنی توجه او به خداوند، اورا از پلیدی شهوت پاک کرده و پالودگی وپاکی نمی گذارد که درصفای درونی مرد، غلّ وغشیّ راه یابد.

   ( 227) کسى که جان مى‏بخشد اگر هم بکشد بخطا نرفته و شایستگى این عمل را دارد او نایب حق است و دست او دست خدا است. ( 228) اگر چنین بزرگوارى قصد کشتن تو را کرد مثل اسماعیل ع که در مقابل تیغ پدرش حضرت ابراهیم تسلیم محض شد تو نیز خود را تسلیم کرده با کمال بشاشت در زیر تیغ او جان تسلیم کن. ( 229) در مقابل او سر تسلیم فرود آر تا جان تو تا ابد خندان و خوش دل باشد چنانچه جان حضرت احمد در جوار حضرت احدیت خوش دل و خوشحال است.( 230) عشاق حقیقى آن زمان جام فرح و خوشحالى مى‏نوشند که معشوق با دست خود بکشتن آنها قیام کند.( 231) در باره شاه بد گمان مباش که او این کار را از روى شهوت بجا نیاورد.( 232) گمان مبر که گوهر پاک شاه با این کار گردآلود شد زیرا حقیقتى را که صفاى محض و خلوص مطلق است غش چگونه آلوده مى‏کند.() مبادا گمان بد در باره او ببرى که آیه شریفه:« إِنَّ بَعْضَ اَلظَّنِّ إِثْمٌ » این قبیل گمانها را گناه شمرده است.

در این ابیات نیزمولانا دفاع از پادشاه را که آمر بود و قتل زرگر بفرمان وى صورت گرفت تعقیب مى‏کند بدین گونه که آن قتل و آن فرمان از کسى صادر شد که بکلى از اغراض نفسانى پاک بود و بیخ آرزو و شهوت را بر کنده بود و آن خون براى آن ریخته شد که مصلحت مقتول در آن بود و یا آن که بر وفق صلاح کلى انجام گرفت مانند آن چه انبیا و مصلحین بشریت مى‏کنند و ما بر ایشان اعتراض نتوانیم کرد یا عملى که طبیب حاذق براى مصلحت شخص بیمار و یا جلوگیرى از انتشار بیمارى مى‏کند و آن همه در قانون اجتماع مقبول بلکه ممدوح است و چون پادشاه خویش را از غرض شخصى پاک کرده بود پس فرمان وى بجا و در محل قبول اتفاق افتاد.