زاویهْ دید انسان در نحوهْ شناخت و برداشت او اثر دارد( عالم خیال)

نمونه دیگر از برداشت مولانا از قرآن

اهمیت شکیبایی

صاحِب جمال: زیبا. در اینجا کنایت از خوب، خوش، و شیرین است.

خُوشان: در حال خوشى.

خیالاتِ فرج: امید گشایش. که گویند شکیبایى کلید فرج است.

          گفت اى نور حق و دفع حرج             معنى الصَّبرُ مِفتاحُ الفَرَج‏

96 / د /1

و از سخنان امیر مؤمنان (ع) است: «لا یَعدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ.»[1]

 ضمیر: خاطر، دل.

زَحیر: کنایت از تشویش و اضطراب.

سَر کُله: کلاه سر، تاج، و در اینجا کنایه از شاخص بودن و رتبت عالى یافتن است، چنان که نشانه قدرت و مقام پادشاه دارا بودن کلاه و تاج است.

حَیثُ لا صَبرَ: چون صبر نباشد. برگرفته است از حدیث «مَن لا صَبرَ لَهُ لا إیمانَ لَهُ: آن را که شکیبایى نیست ایمان نیست.»[2] و از سخنان امیر مؤمنان (ع) است: «شکیبایى ایمان را چون سر است تن را، و سودى نیست در ایمانى که با شکیبایى همراه نبود.»[3]

( 597) انسان اگر خیالش خوش باشد بدنش فربه خواهد شد . ( 598) و هر گاه خیالش ناخوش و ناراحت باشد چون موم که جلو آتش باشد گداخته مى‏شود . ( 599) اگر میان مار و عقرب خداوند خیال خوش بتو عطا فرماید . ( 600) همان خیالات چون کیمیایى که مس را زر کند مار و عقرب را با تو مأنوس خواهد کرد . ( 601) صبر در مقابل شدائد در موقعى شیرین است که خیال تو خوش باشد فرح و انبساط تو از همین معنى است‏ . ( 602) فرح و خوشى از ایمان سرچشمه مى‏گیرد و ضعف ایمان است که باعث نومیدى و ناله و افغان مى‏گردد. ( 603) صبر از ایمان سرچشمه مى‏گیرد و آن جا که صبر نیست ایمان نیست‏. ( 604) پیغمبر فرمود کسى که صبر ندارد ایمان ندارد .

خیالهاى خوش موجب آرامش است، و تشویش و اضطراب زاده خیالهاى بد ونادرست. و ایمان سبب رفع نگرانى هااست و بردبارى آسان کننده رنج و تعب. آن را که ایمان باشد شکیبایى است، و شکیبایى موجب غم زدایى.

          گر گُل است اندیشه تو گُلشنى             ور بود خارى تو هیمه گُلخنى‏

278 / د /2

غزالى نویسد: «رسول گفت که خداى تعالى گوید هر بنده‏اى را که بلا فرستادیم و صبر کرد و گله نکرد، اگر عافیتش دهم گوشتى و پوستى از آن بهتر به وى باز دهم و اگر ببرم به رحمت خویش ببرم.»[4]

مولانا بارها در مثنوی این موضوع را مطرح نموده است که نیک و بد زندگی به زمینه‏های ذهنی و روحیات خود ما بستگی دارد. اگر انسان خیالات خوش و زیبا داشته باشد، نیرو و توان می‏‏گیرد. اگر انسان دارای خیالات پریشان و ناپسند باشد، وجود او همانند شمع آب می‏‏شود. اگر حق تعالی تو را در میان مار و عقرب با خیالات خوب مشغول بدارد، مار و عقرب با تو اُنس می‏‏گیرند، زیرا خیال تو در واقع کیمیایی است که بدی‏ها را به خوشی و خوبی تبدیل می‏‏کند. مولانا می‏‏گوید: داوری‏های ما دربارهْ دیگران متأثر از زمینه‏های ذهنی و روحیات خود ما نیز است و در هر کس می‌توان جلوه‏هایی از کفر و ایمان را یافت؛ مثلاً ممکن است شخصی در نظر تو مانند مار جلوه کند و همان شخص به نظر دیگری محبوب و دوست‌داشتنی جلوه کند، زیرا در چشم تو، خیال کفر او آمده است و در چشم دوست، خیال ایمان او. تو فقط به جنبه‏های منفی او می‏‏نگری, ولی دوست به جنبه‏های مثبت او. پس زاویهْ دید انسان در نحوهْ شناخت و برداشت او اثر دارد.

ابیات اخیرنظر به این حد‌یث نبوی دارند که: «من لاصبر له لا ایمان له»‌؛ هم‌چنین به این حد‌یث نیز اشاره دارند که: «الصبر مفتاح الفرج» مولانا می‌گوید: ایمان به حق، ما را امیدوار می‌کند و خیال فرج و گشا‌یش کارها، توانایی صبر کردن به ما می‌دهد. «زحیر» یعنی بی‌تابی و رنج. پیامبر(ص) فرمود: هر آن‌کس که در قلب و درونش صبر نباشد حق تعالی به او ایمان نداده است.