فى المناجاة

میناگر هستی

سخنهاى دقیق: دعایى که در خور عرضه به ساحت پروردگار است و رحمت او را جلب مى‏کند.

رفیق: مهربان. در حدیث است که «إنَّ اللَّهَ رَفِیقٌ یُحِبُّ الرِّفقَ.»[1] و نیز این حدیث «و عن ابى جعفر (ع) قالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) إنَّ اللَّهَ رَفِیقٌ یُعطِى الثَّوابَ وَ یُحِبُّ کُلَّ رَفِیقٍ.» [2]

مَهابت: بیم، ترس.

جوى خون: اشاره است به نیل که براى قبطیان خون بود و براى اسرائیلیان آب. [3]

نسبت دادن: خویشاوندى پدید آوردن.

مسند کردن: مورد اعتماد قرار دادن. پذیرفتن.

با هزار اندیشه و شادی و غم: چنان که در سخنان امیر مؤمنان (ع) است در باره آدم: «او را بدین سراى فرود آورد تا دمى از رنج نیاساید »[4]

میناگری: یعنی زدن نقش‌های ظریف روی فلزات با لعاب شیشه و مواد رنگین. در این‌جا یعنی آرایش سخن به صورتی که مقبول حق باشد.

اکسیر: جوهر گدازنده‏ای است (کیمیا) که ماهیت فلزات را دگرگون می‏کند.

 ( 694) بار الها اى کسى که رفیق یکى از اسماء تو است بما سخنان رقیق‏ تعلیم کن که رحم تو را بر انگیزد. ( 695) هم دعا از تو است و هم اجابت دعا از طرف تو است هم ایمنى از تو و هم مهابت و ترس از طرف تو است‏ . ( 696) اگر من در سخن خود بخطا رفتم اى پادشاه سخن تو خود سخنم را اصلاح کن چون مصلح فقط تویى‏ . ( 697) تو داراى کیمیایى هستى که مى‏توانى هر خطا را تبدیل بصواب نمایى اگر جوى خون باشد مى‏توانى به آب نیل بدل کنى‏. ( 698) این میناگریها کار تو و این اکسیرها از اسرار تو است‏. ( 699) آب و خاک را بهم زده از آب و گل نقش تن آدم را ساختى‏. ( 700) و آدم را منتسب بخویشاوندان چون پدر و مادر و زوج و عمه و عمو ساخته هزاران اندیشه‏هاى غم و شادى در آن قرار دادى‏. ( 701) دو مرتبه بعضى از ابناء آدم را از غم و شادى جدایى داده و رها ساخته‏اى‏. ( 702) آنها را از خود و از منسوبان خود حتى از سرشت و خمیره خودش بیرون برده و هر خوب این جهان را در نظرش زشت نموده‏اى‏. ( 703) آن چه که محسوس است در نظر او مردود و آن چه ناپیداست مقبول است‏.

 ( 704) عشق او آشکار و معشوقش نهان، یار از این جهان بیرون و فتنه او جهان را پر کرده است‏ .

روی سخن مولانا با پروردگار است، بار پروردگارا!: سخنانی بر زبان ما بگذار که بیان حقایق باشد و تو را به خشم نیاورد و بر ما مهربان‌تر کند. اطلاق سلطان سخن به پروردگار از این نظر است که هر سخنی به فرمان او بر زبان ما می‏آید و همهْ افعال ما فعل حق است. ای خدا! اگر سخن ما کفرآمیز است تو آن را به سخن توحیدی و ایمانی تبدیل کن.

خداوندا؛ تو آب و خاک را در هم‌آمیختی و از آب و گل، انسان را بیافریدی.[5] ای خدایی که هزاران اندیشهْ شادی و غم برای انسان آفریدی! باز بعضی را رهایی داده‌ای و این رهایی یافتگان، مردان و واصلانِ به حق‏اند که نیک و بد این جهان و مقیدات زندگی مادی آنها را به خود مشغول نمی‏‏دارد و فقط متکی به پروردگار‏اند که در چشم ظاهر ناپیداست. اینان عارفانی هستند که از کمند محسوسات رسته‏اند و یکسره مجذوب عالم معنا شده‌اند. چنین انسانی عشق و دوستی‌اش آشکار و معشوقش پنهان است، به همین مناسبت، یار در خارج از این عالم محسوسات است، ولی ابتلای به عشق او در همین دنیاست.