( 713)ای که تو هم عاشقی بر عقلخویش |
|
خویش بر صورت پرستان دیدهبیش |
( 714)پرتو عقل است آن بر حستو |
|
عاریت میدان ذهب بر مستو |
( 715)چون زراندود است خوبی دربشر |
|
ورنه چون شد شاهد تو پیر خر |
( 716)چون فرشته بود همچون دیوشد |
|
کان ملاحت اندر او عاریهبد |
( 717)اندک اندک میستانند آنجمال |
|
اندک اندک خشک میگرددنهال |
( 718)رو نُعَمِّرْهُ نَنَّکسهُ بخوان |
|
دل طلب کن، دل منه براستخوان |
صورت پرست: ظاهر بین.
ذَهَب: زر.
ترّ: تو. تر در شعر فارسى به معنى جوان و نو جوان آمده است.
عاریّه: عاریه، عاریت، آن چه اصلى نیست. آن چه از دیگرى در دست است.
نُعَمِّرهُ: برگرفته است از آیه «وَ مَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَکِّسْهُ فِی اَلْخَلْقِ أَ فَلا یَعْقِلُونَ:» و کسى را که زندگانى دراز دهیم در خلقت دگرگونش کنیم آیا نمىاندیشند.»[1]
دل: کنایه از معنى و حقیقت.
استخوان: کنایه از جسم.
( 713) اى کسى که عاشق عقل خود شدهاى تو هم خود را در شمار صورت پرستان بدان. ( 714) او پرتو عقل است که بر حس تو تابیده و چون مسى که مطلا شده باشد زرین مىنماید و عاریه است . ( 715) زیرا که خوبى در بشر چون رنگ زر در مس زر اندود عاریه است و گرنه شاهد صاحب جمال تو چه شد که پس از مدتى پیر و فرتوت مىگردد . ( 716) اول چون فرشته بود و آخر چون دیو گردید براى اینکه خوبى او عاریتى بود . ( 717) جمال را اندک اندک از او مىگیرد و کم کم آن نهال خشک مىشود . ( 718) آیه و من نعمره ننکسه را بخوان: کسى که باو عمر زیاد مىدهیم قواى خلقى او را کم و ضعیف مىکنیم آیا تعقل نمىکنند] و طالب دل باش و به استخوان دل مبند .
در این ابیات، مولانا به گروهی میپردازد که با تکیه بر عقل, عاشقان را سرزنش میکنند و خود را برآنان ترجیح میدهند؛ میگوید: این عقل هم عاریه است و مانند طلایی است که روی مس کشیده باشند. همهْ خوبیها که جلوهْ خوبی حقند، مانند زراندود روی فلزات کمبهاست. این خوبی عاریه نمیماند و روزی معشوق زیبا «پیرهخر» میشود. مولانا زیباییهای ظاهری را که چون زراندود، بر فلز کمبها قرار میگیرد و باز از میان میرود. به آیهْ 68 سورهْ یس مستند میکند: و«آنها که عمر دراز به ایشان میدهیم در پیری کاستی و نقص درخلقت آنها میآوریم، آیا به این فکر نمیکنید؟» مولانا میگوید: حال که میبینی زیبایی جسم پایدار نیست و عشق را نمیشاید، دل طلب کن.
محمدرضا افضلی تحصیل کرده درحوزه معارف، پژوهشگر ونویسنده کتاب معارف مثنوی، سروش آسمانی در4جلد(شرح موضوعی مثنوی)، درمحضر مولانادر6جلد(شرح کامل مثنوی معنوی)، شرح لبّ اللباب مثنوی در2جلد،دانشنامه عزالی در4جلد .... |