مَثَل

( 742) غریبى براى سکناى خود در جستجوى خانه بود یکى از دوستانش او را بخانه خرابى هدایت کرد. ( 743) و گفت این اطاق اگر سقفى داشت ممکن بود پهلوى من مسکن داشته باشى‏. ( 744) و اگر اطاق دیگرى هم در وسط اینها بود عیال تو در آن جا ساکن مى‏شد. ( 745) مرد غریب گفت بلى راست مى‏گویى زندگى در مجاورت یاران خوش است ولى چه باید کرد که در « اگر » نمى‏توان ساکن شده وزندگى کرد.

خوشیهای پایدار وخوشیهای ناپایدار

اجتناب از هوای نفس

طلبکار خوش: خواهان لذت و آسایش.

تَزویر: از مصدر زور (دروغ)، آراستن به دروغ، حیلت سازى.

خوش تزویر: چیزی است که ما را شاد می‌کند، اما شادی مادی و ناپایدار ارزشی ندارد و دلبستگی‌های این دنیا همگی خوش تزویر است.

در آتش بودن: کنایه از رنج و اندوه بردن.

خام: کنایه از جوان.

قلب: ناسره.

عام: عموم، همگان.

ظنّ: دانش یا آگاهی یا خاطری است که در راه حق نباشد.

خالص: زَرِّ بى‏بار.

ببین: دقت کن.

فنا: نابودى، نیستى.

بانگ غول: کنایه از جنبه‌های فریبنده زندگی مادی است.

آفل: غروب کننده، ناپدید شونده.

( 746) بلى همه عالم طالب خوشى هستند ولى از خوشى دروغى در زحمت اند. ( 747) پیر و جوان در طلب زر هستند ولى چشم عوام زر را از قلب نشناسد. ( 748) اگر پرتوى بقلب تو زد و دلت زر شناس شد زر خالص را ببین و اختیار کن و گرنه بدون محک از روى گمان زر انتخاب مکن‏. ( 749) اگر محک دارى انتخاب کن و گرنه برو و خود را بدانایى بسپار. ( 750) لازم است که در درون خود و میان جان داراى محک باشى و اگر ندارى تنها براه قدم نگذار. ( 751) در این راه بانگ غولان بنظر آشنا آمده و این آشنا تو را بفنا و هلاک مى‏کشد. ( 752) صدا مى‏زند اى کاروان بطرف من بیایید و نشانى هم مى‏دهد. ( 753) و نام هر یک را بر زبان مى‏آورد تا بطرف پستى و فنا بکشد. ( 754) وقتى به آن جا رسید جز گرگ و شیر چیزى نمى‏بیند در اینجا است که عمر ضایع شده روز گذشته و راه درازى در پیش است‏.

تمام مردم جهان خواهان رسیدن به خوشی‌های این جهانی‌اند و به سبب خوشی دروغین دنیا، در آتش رنج و محنت می‌سوزند. مولانا می‌گوید: همه در پی حقیقت‌اند اما حقیقت را از مجاز تشخیص نمی‌دهند. برای تشخیص حقیقت از مجاز و به عبارت دیگر برای تشخیص دلبستگی‌های پایدار از دلبستگی‌های ناپایدار، به شدت نیازمند به مِحَک و معیار هستیم. این محک چیست و یا چگونه به دست می‌آید؟! سالک باید این محک را در درون خود ایجاد نماید؛ یعنی سعی کند به قوه تشخیص برسد و تا ایجاد چنین تشخیصی در درون، می‌توان به خدمت مردان و‌اصل و کامل پناه برد. بدون محک و به تنهایی، پیمودن راه سلوک الی‌الله مشکل است و یا منجر به گمراهی خواهد شد. زیرا دچار بانگ غول بیابان خواهد شد. به اعتقاد قدما در بیابان موجودی به نام غول، کاروانیان را از راه خارج و نابود می‌کرد. این غول بیابان گاه نام افراد را صدا می‌کرد و به سوی خود می‌خواند و با زبان خود او را گول می‌زد. وقتی شخص به محل بانگ غول می‌رسید و در آن‌جا گرگ و شیر و حیوانات درنده را می‌‌دید؛ متوجه می‌شد که عمرش تباه گشته و از مقصود باز مانده است. این تمثیلی بود از غول بیرونی. اما بشنو از غول باطن: