امام وولی جان ودل جهان هستی است

فن : یعنی آگاهی وتدبیر، در اینجا اشاره به علم الهی مردان حق است.

 بى‏خودى: بدون اختیار، از خود بى‏خود شدن، کنایت از حالت جذبه و شوق.

پاى کژ را کفش کژ: کنایت از آن که با هر کس به اندازه درک او باید سخن گفت، نظیر:

          چون که با کودک سَر و کارم فتاد             هم زبان کودکان باید گشاد

2577 / د /4

مر گدا را دستگه بر در بود: جاى گدا بر درگاه است. رخصت آمدن به درون را ندارد. هر کس را مرتبتى است که باید در آن فرودش آورد. و مقصود این است که با هر کس به اندازه فهم وى باید گفت و گو داشت.

 ( 839) همین فرد مى‏باشد که دل و قلب عالم است و هر تنى در عالم بواسطه این دل بفیض مى‏رسد . ( 840) اگر دل نباشد تن چگونه مى‏تواند گفتگو کند و سخن گوید یا اگر دل جو یا نشود تن چگونه بجستجو بر مى‏خیزد. ( 841) پس همان طور که آتش با آهن نظر مستقیم دارد نظرگاه خدا هم دل است نه تن‏. ( 842) این دلهاى جزوى هم نسبت بدل صاحب دل مثل تن است‏ . ( 843) این مبحث مثال و شرح‏هاى متعدد لازم دارد ولى از میان آن صرف نظر مى‏کنم که مبادا پاى فهم عوام لغزش پیدا کند . ( 844) و نیکى کردن ما ببدى مبدل گردد این قدر هم که گفتم از بى‏خودى بود. ( 845) براى پاى کج کفش کج بهتر و دستگاه گدا بر در است‏.

مولانا می‏‏گوید: عارف حقیقی نور حق را بی‌واسطه ادراک می‏‏کند. چنین عارفی «دل عالم» است و عالم، مانند تن از طریق این دل به فن می‏‏رسد؛ عالم از طریق مردان حق به علم الهی و معرفت حق راه می‏‏یابد. همان‌گونه که آهن می‏‏تواند حرارت کوره را جذب کند، نور عنایت حق نیز در دل بنده می‏‏تابد. همه دل‌ها دل نیست. دل‌هایی که به امور جزئی و این‌جهانی مشغول است شایستگی تابش نور حق را ندارد و در مقایسه با دل مردان حق مثل تن، مادی و بی‌ارزش است. «صاحب دل کو معدن است» مردی است که درونش معدن اسرار حق و علم الهی است. مولانا می‏‏گوید: این حرف‌ها را نمی‌توان به همه گفت و من از بی‌خودی و شوریده‌سری گفتم. سخن باید مناسب فهم شنونده باشد. گدا جایش بر درگاه است، نه درون کاخ.