عبادت قوی ترین عامل تقرب به خداست(2)

خُنُک: خوشا.

ایّام: جمع یوم: روز.

ایّام پیش:روزگار توانایی و نیرومندی است، روزهاى پیش از مردن، روزهاى جوانى.

گزاردن: ادا کردن، دادن.

وام گزاردن: در سخنان امیر المؤمنین (ع) آمده است: «حال که سالم و تندرستید نه بیمار، و در گشایش هستید نه به تنگى دچار، در گشودن گردنهاى خود بکوشید، پیش از آن که، آن چه در گرو است بگیرند و از شما توبه نپذیرند». [1] و نیز فرماید: «با کرده‏هاى خود بر اجلهاتان سبقت بگیرید چه شما در گرو آنید که از پیش خریده‏اید و پاداش آن را مى‏گیرید که پیشا پیش فرستاده‏اید.»[2]

ارکان: جمع رکن: پایه. معتدل ارکان: استوار، بر پا.

تخلیط: در لغت آمیختن است، و در اینجا مقصود مرمّت کردن است چنان که ریخته‏هاى دیوار را با خشت و آجر پر کنند تا خانه سالم نموده باشد.

بی‌تخلیط: یعنی بدون خرابی

بی بند: یعنی بست، پایه، بی‌آن‌که نیاز باشد؛ زیرا دیوار این خانه حایل و شمعی بگذارند تا از افتادن آن جلوگیری کند.

حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ: ریسمانى از لیف خرما.[3]که پروردگار در آن سوره، ابولهب، عموی پیامبر(ص) را نفرین کرده است.

مُنقَطع: بریده، از میان رفته.

پالدُم: پاردم، رانکى، تسمهْ زین یا پالان است؛ دوال که در عقب پالان است و بر دو کفل خر، اسب، یا قاطر افتد تا دم را نگه دارد و این سو و آن سو نرود:

          پشت او خَم گشت همچون پشت خُم             ابروان بر چشم همچون پالدم‏

2075 / د /1

تشنج: در هم رفتن و چروکیدن پوست صورت است.

 زوربیگه: فرصت از دست رفته است.

در ابیات قبل، صحبت از این بود که عبادت، مانند کندن خشت‌های دیوار زندگی مادی است که به‌تدریج، مانع برداشته می‌شود و ما را به آب حیات می‌رساند. در این ابیات مولانا به غافلان هشدار می دهد که تا به هنگام داشتن نیروى جوانى رو به خدا آورند و حق بندگى بگزارند. اگر آن گاه که نفس سرکش و در هیجان است و آتش شهوتش سوزان در رشته طاعتش کشانند و به آب شکیبایى خاموشش سازند، شایسته قرب رحمان‏اند و گر نه به هنگام پیرى که نیروها از دست رفته و قوت و شهوتى نمانده و کارى از دست بر نمى‏آید عبادت هنرى نیست . در روایات اسلامی بر طاعت در ایّام جوانى تأکید شده است. از جمله حدیثى است از رسول (ص) که خدا هفت تن را در سایه خود جاى مى‏دهد، روزى که جز سایه او سایه‏اى نیست یکى از آنان جوانى است که در عبادت خدا پرورش یابد.[4] و همین معنى را شیخ بهایى به نظم آورده است: [5]

          در جوانى کن نثار دوست جان             رَو عَوانٌ بَینَ ذلِک را بخوان‏

          پیر چون گشتى گران جانى مکن             گوسفند پیر قربانى مکن‏

مولانا در ادامه کسانی را که دور از راه خدا به پیری می‌رسند، در شمار ابولهب و زن او آورده است. مولانا در توصیف حالت غم‌زدهْ پیران، ابروان فروافتاده آنها را به پالدُم تشبیه کرده است.