راه رهایی از چاه دنیا، تمسک به حبل الله است(2)

رَسَن: ریسمان. و در آن اشاره است به ریسمانى که کاروانیان براى بالا آوردن آب در چاه انداختند و یوسف بدان ریسمان از چاه به در آمد.

عالم جان: عالم روح، جهانى که به مادیات تعلّقى ندارد.

عالم جان جدید: هستی مطلق حقیقی است.

جهان نیست: عالم ماده، جهان فانى، دنیا، همین هستی مجازی و دنیای فنا‌پذیر است.

هستان: این کلمه در مثنوى جمع «هست» به معنى «موجود زنده» آمده است.

          کاشکى هستى زبانى داشتى             تا ز هستان پرده‏ها برداشتى‏

4725 /د3

خاک: استعاره است از جسم، هستی مادی و وجود ظاهری است که بر باد است و نخواهد ماند و مانند عروسکی در صحنه خیمه شب بازی کژ و راست می‌شود.

باد: استعاره است از روح.

          نقش چون کف کى بجنبد بى‏ز موج             خاک بى‏بادى کجا آید بر اوج‏

          چون غبار نقش دیدى باد بین             کف چو دیدى قلزم ایجاد بین‏

1460- 1459/د 6

اینکه بر کار است: اندام و جسم.

آن که پنهان است: روح.

چشم خاکی: دید ظاهری و مادی است .

باد‌بین: نور باطنی است که حقیقت را می‌بیند.

 ( 1280) تو یوسف حسن بوده و این عالم چون چاه است و این ریسمان که تو را از چاه نجات مى‏دهد صبر بر امر خداوندى است‏ . ( 1281) پس اى یوسف هشیار باش که ریسمان نجات بچاه آویخته شد آن را با هر دو دست محکم بگیر و غفلت نکن که وقت مى‏گذرد . ( 1282) شکر خدا را که این ریسمان آویخته و فضل و رحمت را بهم آمیخته است‏ . (- باین ریسمان متوسل شده از چاه بیرون آى تا بارگاه شاه را ببینى . ( 1283) و عالم تازه‏اى که عالم جان است مشاهده کرده عالم ظاهر از نظر تو پنهان شود . ( 1284) این جهان ظاهرى نیستى است که چون هست جلوه کرده و آن جهانى که هست از نظر پنهان گردیده‏ ( 1285) خاک در دست باد است و با او بازى همى‏کند و از آن پرده‏ها ساخته و نقشها پرداخته نیست راهست جلوه مى‏دهد.(1286 ) این پرده‏ها و نقشها که اکنون در کار است بى‏کار بوده و پوششى بیش نیست مغز و اصل آن است که از چشم خاک بین پنهان است‏.  ( 1287) خاک در دست باد آلتى است مرتبه باد عالى و این عنصر عالى نژاد است‏. ( 1288) چشم خاکى بخاک مى‏نگرد و فقط خاک مى‏بیند چشمى که باد بین باشد چشم دیگرى است‏.

در این ابیات‌ انسانی که با ترک شهوات در راه خدا قدم می‌زند و در این راه صبر پیشه می‌کند، به یوسف تشبیه شده است. مولانا می‌گوید: ای انسان خداجو، تو مانند یوسفی و صبر و خودداری از لذّت دنیا، ریسمانی است که تو را از چاه نجات می‌دهد و این ریسمان، فضل و رحمت خداوند است. در نظر عرفا این هستی مجازی است و پس از ترک این جهان، هستی حقیقی را می‌توان دریافت. البته برای کسانی که اسرار حقیقت را می‌دانند این دریافت در حیات این جهانی نیز صورت می‌پذیرد. مولانا می گوید: این که روی کار است همین حیات ظاهری است که ظاهراً متصدّی امور است و آن که پنهان است، هستی حقیقی و قدرت پروردگار است. که به باد تشبیه شده است. همچنین اشارتى دارد به تأثیر قدرت پروردگار در جهان ماده و عالم ظاهر، و اینکه هر چه در عالم است خداست و همه چیز به اراده او بر کار و در حرکت است اما دیده ظاهرى مُحرِّک اصلى را نمى‏بیند.