راه رهایی از چاه دنیا، تمسک به حبل الله است(3)

چشم اسب...: استعاره از چشمهاى حسى که نور آنها از افاضه نور حق است. چنان که اگر سوارى اسب را رهبر نباشد آن اسب در بى‏راهه خواهد افتاد و بود که تباه شود. اگر نور الهى راهنماى آدمیان نباشد گمراه شوند که «مَنْ یَهْدِ اَللَّهُ فَهُوَ اَلْمُهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُرْشِداً.»[1]

 نور حق: استعاره از هدایت پروردگار و افاضه‏اى که به بنده کند آن گاه که جویاى هدایت شود.

نور حِس: عقلهاى جزئى که تنها از راه حواس پنجگانه در پى کشف حقیقت است.

راغب: مایل.

اسب: استعاره از جسم مادى.

اسب بى‏راکب: استعاره از کسى که بدون داشتن راهنما طالب سلوک و رسیدن به حق است.

شاه: استعاره از ولى کامل.

( 1289) اسب فقط اسبى را که با او همراه است مى‏شناسد و همچنین سوار احوال سوار را مى‏داند. ( 1290) چشم حس بمنزله اسب و نور خداوندى چون سوار است و بدون سوار این اسب ارزشى ندارد. ( 1291) پس اسب را تادیب نموده از خوى بد باز دار و گرنه این اسب در پیشگاه شاه مردود خواهد بود. ( 1292) چشم اسب از چشم شاه نیرو گرفته و راهى را که منظور است مى‏پیماید و بدون چشم شاه چشم اسب عاجز از پیمودن راه مقصود است‏. ( 1293) چشم اسب را بهر جا جز چراگاه و گیاه بخوانى از رفتن استنکاف مى‏کند. ( 1294) آن گاه جان بسوى حق متمایل مى‏شود که نور حق سوار نور حس گردد. ( 1295) اسب بدون سوار چگونه راه را مى‏شناسد براى شناختن شاه راه شاه لازم است که اسب را رهبرى کند.

در این ابیات «اسب» وجود مادی و هستی ظاهری است و سوار روح انسانی است که می‌تواند آن را مهار کند و به راه حق بکشاند. مولانا می‌گوید: وجود مادی فقط می‌تواند چیزی از نوع خود را بشناسد که با او همانندی دارد و «اهل کمال» را کسی می‌شناسد که بر مرکب زندگی مادی مهار زده باشد. «چشم حس» چشمی است که فقط این دنیای فانی را می‌بیند و آن‌چه این مرکب را مهار می‌زند «نور حق» است که در دل مرد حق می‌تابد و ارزش دنیا را در نظر او کم می‌کند. «شاه» مرد کامل است که روح دنیا‌دوست را به مکتب خود راه نمی‌دهد؛ و یا روح خداجویی است که حیات مادی را دوست نمی‌دارد. باید این مرد کامل، یا روح خداجوی ما بر گرایش‌های مادی مهار بزند و زندگی را به راه حق بکشاند. «گیاه و چرا» مزایای زندگی مادی است‌. بنابر‌این سخن بر سر حواسِّ ظاهری و قوای بشری می‌باشد که ممکن است در راه زندگی این دنیا و یا در راه ترک شهوت‌ها و لذت‌ها و ادراک نور حق به‌کار گرفته شود.