وحدت ، خُم رنگ هو و شعله‏ های عشق(1) 

صِبغَةُ اللَّه: برگرفته است از آیه «صِبْغَةَ اَللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اَللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ: (رنگریزى) خدا و کیست بهتر از خدا در رنگریزى و ما او را پرستندگانیم.»[1] و در تفسیر «صبغَت» گفته‏اند فطرتى است که خدا مردمان را بر آن آفریده است.[2]

خُمّ رَنگ: کنایه از یک رنگى و یک رنگ ساختن، و مقصود وحدتى است که در فطرت آدمیان است: «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اَللَّهِ اَلَّتِی فَطَرَ اَلنَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اَللَّهِ ذلِکَ اَلدِّینُ اَلْقَیِّمُ.» [3]

          تا خم یک رنگى عیسىِّ ما             بشکند نرخ خم صد رنگ را

          کآن جهان همچون نمکسار آمده است             هر چه آن جا رفت بى‏تلوین شده است‏

          خاک را بین خلق رنگارنگ را             مى‏کند یک رنگ اندر گورها

1857- 1855/ د / 6

هُو: (مخفف هُوَ، ضمیر مفرد غایب مذکر) در تداول صوفیان عبارت است از غیب مطلق و اشاره است به هویت پنهانى که غیر، او را مشاهده نتواند کرد.

پیسه: سیاه و سفید، دو رنگ.

قُم: (صیغه مفرد مذکر فعل امر حاضر از قیام)

بایست لا تَلُم: (جمله فِعلیه) سرزنش مکن.

منم خُم: بنده یی است که پس از وصول به حق دیگر خود را جدا از حق نمی بیند،در نظر او هرچه هست « خم رنگ هو» است.

أنَا الحَق: (جمله اسمیه) من حقم.

أنَا النّار: (جمله اسمیه) من آتشم.

مُحتَشم: دولتمند، با حشمت.

اجتبا: گزیدگى، بر گزیده شدن.

مُشَبِّه: همانند کننده، آن که خدا را به چیزى همانند کند.

مضمون این ابیات این است که : در عالم امر نشانى از کثرت نیست و آن جا همه وحدت است. و چون انسان به مقامى رسید که هر چه در خود دید از خدا دانست، خودى او از میان مى‏رود و همه حق مى‏شود و کار خدایى مى‏کند .

مولانا براین باور است که: رنگ حقیقت ترکیب مادی ندارد و هرچه در آن قرار گیرد جز یک رنگ نمی‏‏پذیرد و آن هم بی‌رنگی است. پیوستن به حق چنان است که مردِ واصل دیگر نمی‏خواهد از ‌«خُم رنگ هو» بیرون آید. اگر به او بگویی که برخیز و بیرون بیا، شادمانه می‏گوید: من خود نیز خُم هستم و جدا از آن نیستم. مرا سرزنش نکن. «انا الحق»، سخنی است که حسین بن منصور حلّاج در غلبهْ شوق بر زبان می‏آورد و می‏گفت: این حلاج نیست که می‏گوید: من حقم. حق بر زبان حلّاج کلا‌می جاری می‏کند. مولانا می‏گوید: آن‌چه در خُم رنگ هو می‏افتد و می‏گوید خُم منم، بنده‏ای است که پس از وصول به حق دیگر خود را جدا از حق نمی‏‏بیند. در نظر او هرچه هست، خم رنگ هو است. این وجود مانند آهن در کوره داغ، هم‌رنگ آتش می‏شود و جز آتش چیزی در کوره به نظر نمی‏‏آید. این وجود پیوسته به حق، خود خاموش است و تابناکی ندارد اما در وصال به حق مانند حلاج‌ می‏لافد که‌ من آتشم. آهن گداختهْ بی‏زبان لاف می‏زند که‌ اناالنار؛ من آتشم.

          با مریدان آن فقیر محتشم                   بایزید آمد که نک یزدان منم‏

          گفت مستانه عیان آن ذو فنون             لا اِلهَ إلاَّ أنَا ها فَاعبُدون‏

2103- 2102/ د / 4

          گفت من در تو چنان فانى شدم             که پُرم از تو ز ساران تا قدم‏

          بر من از هستى من جز نام نیست             در وجودم جز تو اى خوش کام نیست‏

          ز آن سبب فانى شدم من این چنین             همچو سرکه در تو بحرِ انگبین‏

          همچو سنگى کو شود کُل لعل ناب             پر شود او از صفات آفتاب‏

          وصف آن سنگى نماند اندر او             پر شود از وصف خور او پشت و رو

2026- 2022/ د / 5

مولانا می‏گوید: آدم ابوالبشر یا هر فردی از نسل او‌ به عنایت و گزینش پروردگار می‏تواند به جایی برسد که ملائک بر او سجده کنند و نه فقط ملائک‌ هرکس که شک و طغیان در او نیست به واصلان حق سجده می‏کند.

روی مولانا با خود و یاران است. این مثال آتش و آهن و این تشبیهات کفر است. اگر تو این‌طور سخن بگویی نباید به ریش مشبهان بخندی و سخن آنها را کفرآمیز بشماری.