عاشق دیدار حق، خطرهاى راه عشق را به جان خریدار است

عالی همتان: مردان خداجو هستند که ناشکیبا و باتحمل هر رنجی، به راه حق می‏روند، یاکنایه از کسانى که از دنیا گذشته‏اند، و در پى کامل ساختن خود هستند.

سلامت: برکنار ماندن از مصایب عاشقی است. مولانا به چنین ملامت‌گری می‏گوید: تو به چیزهای بی‏ارزش دنیا چسبیده‌ای و ضعیف و ناتوانی.

جان: از این نظر به کوره تشبیه می‏شود که آتش عشق در آن شعله‌ور است.

جان باقی: جانی است که به حق پیوسته و جاودانگی یافته است. هرکه آمادهْ سیرالی‌الله و شایسته درگاه حق باشد، مرگ ندارد.

 شاه: کنایه از ولى کامل و هدایت کننده گمراهان.

شکیبیدن: صبر کردن.

با همّتان: (جمع با همّت)

عُرَى: جمع عروة: دستاویز.

کور بودن: کنایه از درک نکردن، ندانستن.

برگ بى‏برگى: یعنی آمادگی فقر و سیرالی‌الله، توانِ رها کردن تعلّقات.

          پاى این میدان ندارى جامه مردان مپوش             برگ بى‏برگى ندارى لاف درویشى مزن‏

(سنایى)

          غلام همّت آنم که زیر چرخ کبود             ز هر چه رنگ تعلّق پذیرد آزاد است‏

(حافظ)

شدن: رفتن.

شادى افزودن غم:

          چون غمت را نتوان یافت مگر در دل شاد             ما به امید غمت خاطر شادى طلبیم‏

(حافظ)

سودایى: شیفته، مجنون.

سلسله: زنجیر.

ذو فنون: که در چندین فن ماهر باشد.

داد: عطا، بخشش.

جنون فنون بودن...: چنان که در مثل است: «الجُنُون فُنون: دیوانگى (را) شاخه‏هاست».

مولانا می‏گوید: جانی که به سوی خدا می‏رود با وجود همهْ رنج‌ها باز خوش‌تر است که در همین راه باشد.

مولانا می‏گوید: در راه عشق حتی غم، شادی افزاست. وی از یک سو می‌خواهد سخن در پیوند انسان با پروردگار را به پایان برد و از سوی دیگر مقدمه‏ای برای حکایت بعدی که به مناسبت همین موضوع می‏باشد، فراهم می‌سازد. وی به این مثل اشاره می‏کند که: «الجنون فنون»؛ دیوانگی جلوه‏های گوناگون دارد که روی به پروردگار می‏آورد: ای حبیب! عظمت تو زنجیری است که حلقهْ آن جلوه‏ای از تو می‌باشد و هر جلوه‏ای جنونی دیگر می‏آفریند. هر دیوانه‌ای در زنجیر این خدای بزرگ یک‌جور دیوانه است و کار من به‌جایی رسیده است که دیوانگان دیگر در قیاس با من عاقلند و باید مرا پند دهند. مضمون مجموعهْ ابیات نیز اشاره به ایه شریفهْ:«وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ اَلْخَوْفِ وَ اَلْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ اَلْأَمْوالِ وَ اَلْأَنْفُسِ وَ اَلثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ اَلصَّابِرِینَ: و شما را مى‏آزماییم به اندکى ترس و گرسنگى و کاهش خواسته‏ها و جانها و میوه و مژده ده شکیبایان را.» [1] آن که مال و خواسته را ارج مى‏نهد به دستاویز سست چنگ در زده و از پاداش خدا غافل است، اما عاشق دیدار از رنج بردن در راه رسیدن به دوست لذت مى‏برد و مرگى را که دیگران از او بیم دارند استقبال مى‏کند، چنان که امیر مؤمنان (ع) فرمود: «به خدا سوگند پسر ابو طالب از مرگ بى‏پژمان است، بیش از آن چه کودک پستان مادر را خواهان است.»[2] آن که در راه حق مال و جان دهد مى‏داند خدا او را عوض بیشتر دهد.

          آن درم دادن سخى را لایق است             جان سپردن خود سخاى عاشق است‏

          نان دهى از بهر حق، نانت دهند             جان دهى از بهر حق جانت دهند

2236- 2235/ د / 1