مقام ومنزلت اولیای خدا(ادامه)

چشم پُر: چشم سیر، بى‏اعتنا، نظر بلند،مستغنی از حرمت و تجمل دنیایی.  

خواجگى: مهترى، کنایه از حشمت دنیاوى.

کارها: آن چه براى آن جهان لازم است.

آمادگی: یعنی آمادگی برای راه یافتن به اسرار حق.

از آن عالم بدین عالم: از عالم واقع تا عالم ظاهر.

تَعبیت: تعبیة. در لغت آماده کردن لشکر است و در اینجا به معنى رابطه‏هاى پنهانى و مرموز، کارهایی که خلاف منطق و انتظار اهل دنیاست.

حال نهان: اینکه لقمان بنده نیست.

خر راندن: استعاره از پوشاندن آن چه مى‏داند، یعنی کار خودش را می‌کرد و به روی خود نمی‌آورد.

          داند و خر را همى‏راند خموش             در رخت خندد براى روى‏پوش‏

3030 /د1

آن راهبر: همان خواجه لقمان است که به اسرار راه می‌برد.

فَتى: جوانمرد.

آن شیر و فتی: اشاره به خود لقمان است.

سِر از خود پنهان کردن: خود را ناآگاه گرفتن.

کار از خود پنهان کردن: براى پرستش جز خدا را ناظرى ندیدن، کنایت از اخلاص است در عمل.

سَلیم: بى‏گزند.

 ( 1496) آنها از خواجگى سیر بوده و چشمشان پر بوده و کارها را سهل گرفته‏اند. ( 1497) ولى بندگان هوا بعکس آنها خویشتن را خواجه عقل و جان نمایش مى‏دهند؟. ( 1498) غافل از اینکه از خواجه بندگى کردن بر مى‏آید ولى از بنده جز بندگى بر نمى‏آید. ( 1499) چون از عالم خواجگى بعالم بندگى تدابیر و تعبیت‏ها هست که با آمدن خواجه بمقام بندگى انجام مى‏شود و بالعکس بنده در عالم خواجگى کارى و راهى ندارد. ( 1500) خواجه لقمان هم از این راز پنهانى بویى برده و واقف شده بود. ( 1501) مى‏دانست آن که غلامش مى‏خواند خواجه است ولى رفتارى که داشت براى مصلحت بود. ( 1502) او از اول لقمان را آزاد مى‏کرد ولى رضایت خاطر او را مراعات مى‏نمود. ( 1503) براى اینکه مقصود لقمان این بود که کسى بر اسرار آن جوانمرد واقف نگردد .( 1504) اگر اسرار خود را از بیگانگان و بدان پنهان کنى عجبى نیست تعجب در این است که راز خویش را از خود پنهان نمایى‏ . ( 1505) کار را از چشم خود پنهان کن تا کارت از چشم بد دور بوده و سالم باشد .

مولانا می‌گوید: هواپرستان مدعی‌‌اند که عقلشان به کمال رسیده و سیر به عالم جان دارند اما آنها فقط بنده هوا هستند و کاری جز این از آنها ساخته نیست؛ درحالی‌که مردان حق، هم می‌توانند خواجه باشند و هم می‌توانند چون لقمان به صورت بنده‌ای درآیند.

مولانا ابیات را چنین ادامه می دهد ومی گوید: کارهای آن جهان و این جهان برعکس یک‌دیگرند؛ مثلا مراد حق تعالی چیزی است و ما عکس آن را درک می‌کنیم. خواجهْ لقمان از همان روز نخست می‌خواست او را آزاد کند، ولی رضایت و خوشنودی لقمان را مراعات می‌کرد. مولانا می‌گوید: لقمان برای آن که راز آگاهی خود را پنهان کند، حتی از خود نیز پنهان می‌کرد و در ظاهر خود را برده جلوه می‌داد.

در توضیح سخن مولانا باید گفت: حقیقت این است که در پى جاه و نام بودن مطلوب کسانى است که خدا را چنان که باید نشناخته‏اند و بدین جهان و زیور آن دل باخته‏اند. اما بندگان خاص حضرت حق دنیا را براى آن خواهند که در آن کار آخرت را آماده سازند. على (ع) در خطبه شقشقیه فرماید: «اگر این بیعت کنندگان نبودند، و یاران حجت بر من تمام نمى‏نمودند، و خدا علما را نفرموده بود تا ستمکار شکم باره را بر نتابند و به یارى گرسنگان ستمدیده بشتابند رشته این کار از دست مى‏گذاشتم.»[1] و در ذو قار هنگامى که پاى افزار خود را پینه مى‏زد به پسر عباس فرمود بهاى این نعلین چند است؟ پاسخ داد بهایى ندارد. فرمود به خدا این را از حکومت شما دوست‏تر دارم مگر آن که حقى را بر پا سازم یا باطلى را بر اندازم.[2] بندگان خاص خدا اگر دنیا را مى‏خواهند براى آن است که در آن کارهاى آخرت را آماده کنند اما دنیا پرستان به خدمت هوا تازند و خرد و جان را بنده آن سازند چنان که در قرآن کریم است «أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اِتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ: نمى‏بینى آن را که هواى خویش را خداى خود گرفته است.»[3]