عاشق وارسته محو عطیه‌های الهی است

مُشتَهِى: خواهان، به رغبت خواهنده.

جان و جهان: چنین است در همه نسخه‏ها، و «جانِ جهان» مناسب‏تر مى‏نماید، خطاب به لقمان است که درنظر خواجه اش« روح» آزاد وپیوسته به حق است وبرهمهْ جهان اثر دارد وبه جهانی می ارزد.

حُجَّت: دلیل، و در اینجا «بهانه» مناسب‏تر است.

دو تو: دو تا، خمیده.

خاک صد ره: صد بار خاک. و اگر به صورت اضافه خوانده شود خاک صد راه، که در این صورت اِفاده کثرت بیشتر کند.

صاحب معرفت: یعنی عارف وآگاه، وخواجهْ لقمان دارای چنین صفتی بوده است.

بداشت: «داشتن» به معنى مانع شدن از آوردن حجّت است.

 ( 1522) لقمان این خربزه را چنان مى‏خورد که قهراً هر کس براى خوردن آن متمایل مى‏گردید . ( 1523) وقتى آن یک قاچ را خورد از تلخى آتشش زد گلویش بناى سوزش گذارده و زبانش پر آبله شد . ( 1524) از اثر تلخى خربزه ساعتى از خود بى‏خود گردیده پس از آن متوجه لقمان شده گفت اى جان جهان‏ . ( 1525) تو این زهر را چگونه نوش کردى و این قهر را چه سان لطف تلقى کردى؟ . ( 1526) این چه صبرى است که تو دارى و این صبورى براى چیست؟ مگر تو دشمن جان خود هستى؟ . ( 1527) چرا عذر نیاورده نگفتى بس است‏ . ( 1528) لقمان گفت من از دست تو بقدرى نعمت خورده‏ام که سنگینى باز خجلتش کمر مرا خم کرده است‏ . ( 1529) و شرمم آمد که از نوشیدن یک مرتبه تلخى امتناع ورزم‏ . ( 1530) همه اعضاء من از نعمتهاى تو رشد و نمو نموده و غرق دانه و دام تو هستم‏ . ( 1531) با این وصف اگر از یک تلخى فریاد کنم خاک بر سر من و اجزاى من باد . ( 1532) لذتى که در دست شکر بخش تو بود کى در این خربزه تلخى باقى گذاشت تا من از تلخى او رو گردان شوم‏ .

لقمان آن چنان با لذت، تکه‌‌های خربزه زهرآگینِ تلخ را می‌خورد که اشتهای خواجه را برانگیخت؛ خواجه همین که یک تکّه در دهانش گذاشت، از تلخی، آتشگرفت. بر اثر تلخی، ساعتی حالش دگرگون بود. پس از برطرف شدن تلخی به لقمان گفت: ای جان و جهان! تو این همه زهر را چگونه با خوشی خوردی و این همه قهر و بلا را چگونه لطف پنداشتی؟ این صبر تو چگونه صبری است و این همه شکیبایی و صبر برای چیست‌؟ لقمان گفت‌: من به قدری از دست پُر نعمت تو چشید‌‌‌‌‌‌‌ه‌ام که از شرم کمرم خمیده شد. ای صاحب معرفت! از این خجالت کشیدم که یک‌بار از دست تو تلخی را نخورم. همه اعضای بدنم ازنعمت بخشی تو روییده و پرورش یافته‌است، و همه وجودم غرق نعمت و احسان تو است. اگر از یک چیز تلخ فریاد و گله کنم، سزاوار این هستم که صد بار خاک بر فرق وجودم ریخته شود. شیرینی دست تو ـ که همواره عطیه‌های شیرین همانند شکر به این و آن می‌بخشد ـ در این خربزه نیز اثر بخشید و تلخی آن را گرفت. بنابر این شیرینی دست تو تلخی را از آن خربزه بُرد.