جلوه‏های محبت حق

محبّت: در تعریف محبّت گفته اند: شدت اشتیاق محب است به دیدار محبوب و گفته‏اند محبت آن است که صفات خود را محو کنى و ذات محبوب را اثبات. چنان که در طلب محبوب هیچ گونه صفتى براى تو باقى نماند. و گفته‏اند حقیقت محبت پاک کردن خویش است از صفتهاى بد، و آراسته شدن به صفتهاى نیک و چنین محبت جز خاصگان را دست ندهد، چرا که این محبت زاده علم است به محبوب و شناختن مقام او و این شناختن جز با اطاعت و تسلیم مسیر نشود. چنان که در قرآن کریم است «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اَللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اَللَّهُ: بگو اگر خدا را دوست مى‏دارید مرا پیروى کنید خدا شما را دوست خواهد داشت.»[1] و این مقامى دشوار است.  

دُرد: آن چه در ته دیگ ماند از فضولات در بیت مورد بحث مجازاً غل و غش، کینه و دشمنى.

شافى: (اسم فاعل از شفاء) بهبود دهنده.

کى: چه کسى، چه کس. (چه کسى به گزافه محبت خود را در دلها جاى داد؟) .

گزافه: بى‏هوده.

جماد: بى‏روح.

دانش ناقص: جزئى، علم حصولى.

جماد: دنیاوى، آن چه مادى است.

دانش ناقص: عقل جزئى. عقلى که مبادى آن مقدمات محسوس باشد.

 ( 1533) آرى از محبت تلخها شیرین و مسها زرین مى‏گردد . ( 1534) محبت دردها را صافى و دردها را شفا بخش مى‏سازد . ( 1535) از محبت مرده زنده شده و شاه متمایل به بندگى مى‏گردد . ( 1536) این محبت هم که مقصود ماست بى‏هوده بوجود نیامده بلکه نتیجه دانش حقیقى کامل است‏. ( 1537) از دانش ناقص کى ممکن است این عشق بوجود آید بلى ممکن است از علم ناقص هم عشق پیدا شود ولى عشق بر جماد. ( 1538) وقتى از یک جمادى رنگ مطبوعى دید از یک صفیر صداى محبوب مى‏شنود. ( 1539) دانش ناقص چون کاملا تمیز نمى‏دهد که برق را با آفتاب اشتباه مى‏کند.

«محبت»، کششی از جانب حق است که بنده را می‏خواند و کوششی از جانب بنده است که خدا را می‏خواند و پیوندی است میان بندگانی که در راه وصال حقّند. مولانا همه این جلوه‏های محبت را جلوه‏های محبت حق می‏داند و می‏گوید: «یحبهم تمام است، یحبونه کدام است». دراین‌جا محبت را موجب کمال انسان می‏داند، مس‏ها زر می‏شود. وی معتقد است که اهل محبت به ولای حق زنده‌اند و آنها که این‌گونه محبت را درک نمی‏‏کنند مرده‌اند. این محبت را کسانی دارند که معرفت به حق داشته باشند و نمی‌توان با ادعا و گزافه‌گویی، به چنین مقامی‏ رسید. «عشق»، تعبیر دیگری از همین مفهوم محبت است. مولانا می‏گوید: کسی که به کمال عقل نرسیده باشد، اگر هم عاشق شود، عاشق جمادات این دنیا می‌گردد؛ و میان برق گذرا و خورشید پاینده، فرق نمی‏‏گذارد و میان مرد حق با یک عامی ‏ناآگاه تمیز نمی‏‏دهد.