عقل کامل و عقل ناقص

ملعون خواندن ناقص:النَّاقِصُ مَلعُونٌ. مرحوم فروزانفر در احادیث مثنوى آن را به همین صورت از شرح خواجه ایوب و از المنهج القوى آورده است. مقصود از ناقصى که ملعون است، ناقص عقل است نه ناقص تن،

مَرحُومِ رَحم: رحمت شده. ظاهراً اشاره به حدیثى است که در الجامع الصغیر است: «ذَهابُ البَصَرِ مَغفِرَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ ذَهابُ السَّمعِ مَغفِرَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ ما نَقَصَ مِنَ الجَسَدِ فَعَلى قَدرِ ذلِکَ.» [1]

زخم: آزار، اذیت، سخن زشت.

فرعونى: چون فرعون بودن، خدا را نپرستیدن، دعوى خدایى کردن.

گبر: مقصود مطلق کافر است، یعنی بی دین دور از خدا، به دلیل همین نقصان عقل، کافر می‌شود.

فَرَج: گشایش.

نُبى: قرآن.

 ما عَلَى اَلْأَعْمى‏ حَرَجٌ : اشاره دارد به آیهْ شریفهْ « لَیْسَ عَلَى اَلْأَعْمى‏ حَرَجٌ وَ لا عَلَى اَلْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَى اَلْمَرِیضِ حَرَجٌ » یعنى بر نابینا و لنگ و بیمار در تخلف از جهاد باکى نیست .[2]

( 1540) اینکه حضرت رسول (ص ع) ناقص را ملعون خوانده تاویلش عقل ناقص است . ( 1541) زیرا کسانى را که تنشان ناقص است مورد ترحم واقع شده‏اند و آن که مورد ترحم باشد سزاوار لعن نیست‏. ( 1542) این نقص عقل است که بدترین امراض بوده و سزاوار لعن و طرد است‏. ( 1543) چرا که رفع نقص عقل مقدور بوده و مرتفع نمودن نقص بدن غیر مقدور است‏. ( 1544) کفر و فرعونیت هر کافر لجوج از نقصان عقل پدید آمده‏. ( 1545) اشخاص ناقص الاعضاء را خداى تعالى در قرآن معذور دانسته و مى‏فرماید لَیْسَ عَلَى اَلْأَعْمى‏ حَرَجٌ .

عقل در کلام مولانا، گاه به معنای عقل محدود، حسابگر و حیله‌گر است که منافع این جهانی را می‌طلبد و گاه به معنای عقلی است که پیوسته به عقل کل است و محیط به شناخت هستی و آگاه از اسرار الهی است. در این‌جا مولانا می‌گوید: مقصود پیامبر(ص) درحدیث "الناقص ملعون" کسی است که عقل او ناقص باشد، وگرنه"ناقص تن" مورد ترحم و محبت است و او را لعن یا تنبیه نمی‌کنند، زیرا عقل ناقص را با ارشاد، می‌توان به عقل کامل تبدیل کرد، اما تکمیل بدن مقدور نیست. کفر و تکبر هر کافری که از لقای حق دور است، جملگی از نقصان عقل او ناشی شده است. اما در قرآن، برای نقصان بدنی و جسمی، گشایش و فرجی آمده است. اشاره دارد به آیهْ «لَیْسَ عَلَى اَلْأَعْمى‏ حَرَجٌ...»بر نابینا و لنگ بزهی نیست.