رابطه معنوی پیر و مرید سالک (استاد و شاگرد)(ادامه)

از قلب به قلب روزنه بودن: «إنَّ مِنَ القَلبِ إلَى القَلبِ رَوزَنةٌ.»[1]

در روى مالیدن: به روى آوردن، آشکار ساختن، نشان دادن.

مالش: گوشمال و تنبیه، ظاهراً در این بیت به معنى تملّق و ظاهر آرایى است.

اسگالش: یعنی اندیشه وفکر.

خِداع: یعنی خدعه ونیرنگ، فریب

خداعى را خداع جزا بودن: برگرفته است از آیه «إِنَّ اَلْمُنافِقِینَ یُخادِعُونَ اَللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ: همانا منافقان (به گمان خود) خدا را فریب مى‏دهند و او آنان را فریب مى‏دهد.»[2]

کاسه زن کوزه بخور: نظیر «کلوخ انداز را پاداش سنگ است.» (سعدى)

 در این ابیات مولانا نکاتى را روشن مى‏سازد. نخست مکر انگیزى و حیلت سازى برابر مردان خدا که نتیجه بد آن گریبان گیر مکاران مى‏شود. چنان که در قرآن کریم است «وَ لا یَحِیقُ اَلْمَکْرُ اَلسَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ.» [3] دیگر اینکه اولیاى حق را بر خاطرها اشراف است و آن چه نابکاران در دل دارند براى آنان روشن است. نهایت آن که بزرگواریشان ایجاب مى‏کند درون مکاران را آشکار نسازند، و مکر انگیزان مى‏پندارند خاموشى آنان نشانه آن است که آنان را فریب داده‏اند. چنان که در قرآن کریم مى‏خوانیم که منافقان در باره پیغمبر مى‏گفتند «هُوَ أُذُنٌ: او گوش است.»[4] یعنى هر چه گوییم مى‏پذیرد.

نکته دیگر اینکه اگر در نفوس ضعیف قدرتى یافت شود این قدرت را هم از نفس کامل گرفته‏اند و ناقصان را نرسد که با کاملان در افتند. و اگر از او نرمى دیدند، نپندارند او را فریب داده‏اند، بلکه بدانند درونشان بر او آشکار است لیکن در شگفت‏اند که گستاخى این ناتوانان تا کجا و تا چه حد است.

 خنده رضا: خنده ناشى از رضایت. کنایه از خشنودى حق از بنده، یا ولى کامل از مرید است. در اصطلاح عُرفا رضاى حق موجب نشاط بنده است در عمل و افزونى ثواب او.هم چنان که در روایات اسلامی آمده است که: موسى (ع) گفت پروردگارا مرا از نشانه خشنودیت از بنده آگاه ساز. خدا بدو وحى فرستاد نشانه آن، آن است که بنده را براى طاعت خود آماده کنم و از نافرمانى خود بازش دارم.[5]

عطارد: ستاره معروف و آن را دبیر فلک دانسته‏اند. در اینجا استعارت است از شیخ کامل.

مولانا از تأثیر خشنودی پیر سخن می‌گوید، مولانا می‌گوید: روح مریدان، ورق‌هایی است که پیر بر آنها مانند عُطارد می‌نویسد‌. اگر مرید مستحق لطف باشد، ورق جانش سپید است و آن‌جا که مستوجب قهر می‌‌شود‌، پیر، ورق روح او را سیاه می‌کند. «ستاره عطارد» (تیر) که ستاره اهل قلم است که می‌تواند منشوری به رنگ‌های بهاری بنویسد و روح مریدان را از خیالات و ناتوانی‌ها برهاند. رنگ‌های بهاری همه جا را زیبا و پرنقش و نگار می‌کند مانند خطوط رنگین کمان.