رابطهْ خواب با کشف والهامات

خواب:صوفیه بر آن‏اند که بسیارى از الهامات و کشفها در خواب بر سالک آشکار شود چنان که در آغاز دفتر نخست در داستان کنیزک بیمار، پادشاه به خواب رفت و نشانه‏هاى طبیب غیبى را بدو نمودند. قشیرى به سند خود از ابو الدارداء از رسول (ص) در معنى این آیه « لَهُمُ اَلْبُشْرى‏ فِی اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا وَ فِی اَلْآخِرَةِ: براى آنان مژدگانى است در زندگى دنیا و در آخرت».[1] نویسد: «آن خواب نیکوست که کسى ببیند یا براى او ببینند.» و نیز نویسد: «و اما خواب خداوندان مجاهد، صدقه‏اى بود از خداى تعالى بر ایشان و خداى تعالى مباهات کند با فرشتگان به بنده‏اى که در سجود بخسبد گوید بنگرید به بنده من که جان وى به محل راز گفتن است و تن وى بر بساط عبادت». [2]

          هر که خوابى دید از روز الست             مست باشد در ره طاعات مست‏

          مى‏کشد چون اشتر مست این جوال             بى‏فتور و بى‏گمان و بى‏ملال‏

2349- 2348 /د3

خوش لقا: یعنی خوش برخورد، ودراین جا کنایه از مرد حق است.

 شود: به معنی شدن،حاصل گردیدن، به دست آمدن.

سوار: کسی است که آن نشانی‌ها را دارد و مرید دست به دامن او می‏زند که او را به مراد برساند.

دست بستن: دست بر سینه نهادن، تواضع کردن، فروتنى نمودن.

          اندر این فکرت به حرمت دست بست             بعدِ یک ساعت عمر از خواب جست‏

1426/د 1

زکریا (ع): والد یحیى، از نسل داود بود. وى هنگام پیرى به درگاه خدا نالید که «من پیر شده‏ام و پس از خود بر خویشاوندانم بیمناکم، خدا او را مژده پسرى فرستاد به نام یحیى. زکریا گفت زن من ناز است و من پیرى به پایان زندگانى رسیده. بدو گفته شد این بر خدا آسان است زکریا گفت پروردگارا مرا نشانه‏اى ده... »[3]

 تا سه شب خامش کن: اشاره است به آیه شریفه:« آیَتُکَ أَلاَّ تُکَلِّمَ اَلنَّاسَ ثَلاثَ لَیالٍ سَوِیًّا» یعنى نشانه تو این است که سه شبانه روز تمام سخن نگویى.[4]

 ( 1674) تو در خواب یک ماهرویى را مى‏بینى که او بتو نشانى و وعده مى‏دهد. ( 1675) که مقصود وقتى حاصل مى‏شود که فردا فلان کس نزد تو آید. ( 1676) نشان دیگر آن که او سواره است دیگر آن که تو را در جاى خود جاى دهد. ( 1677) نشان دیگر آن که بروى تو مى‏خندد و دو دست بر سینه نهد. ( 1678) نشان دیگر این است که هوس ترا بگفتن این خواب وادار نکند و فردا بکسى در این باب سخن نگویى‏. ( 1679) چنان که از این قبیل نشانى‏ها بحضرت زکریا پدر حضرت یحیى داده گفت: نشانه تو آن است که سه شبانه روز تمام سخن نگویى‏. ( 1680) نیک و بد خود را تا سه شب خاموش کن و این نشانه‏ایست که یحیى در این عالم بسوى تو خواهد آمد. ( 1681) تا سه روز سخن نگو و این سکوت نشانه مقصود تو . ( 1682) هان اى که بتو نشانى داده‏اند این نشان را بر زبان نیاور و در دل خود پنهان دار. ( 1683) از این نشانیهاى شیرین بتو خواهد گفت بلکه صد نشانى دیگر هم مى‏گوید.

مولانا در این ابیات حالت مریدی را وصف می‏کند که در خواب، خوش‌لقایی را دیده و آن مردِ حق به او نشانی‌هایی داده است که اگر در بیداری آن نشانی‌ها را ببیند مرادش برآورده می‏شود. مولانا تصور می‏کند که این مرید به هنگام روز آن نشانی‌ها را در بازار در چهرهْ مردم می‏جوید. آشنایی از او می‏پرسد: خواجه! خیر است! دنبال چه می‏دوی؟ مرید، فراموش نمی‏‏کند که راز را نباید بگوید. مولانا به دنبال بیان این مطلب، می‏خواهد بگوید: رسیدن به حقیقت و معرفت حق، نیازمند تسلط بر خویش است؛ یعنی آن‌چه را در می‏یابی با هر کس نگویی.

در ادامه مولانا مثال خود را با آیات سورهْ مریم مقایسه می‏کند که مطابق آیه‏های 1 تا20 سورهْ مریم، زکریای نبی فرزندی نداشت و به پیری رسیده بود. از پروردگار فرزند و جانشینی خواست. پروردگار به او پاسخ داد که صاحب فرزندی خواهی شد، به شرط این‌که سه شب در سکوت باشی و چیزی نگویی و این راز را در دل نگه داری.