خوی عشّاق

ملک و جاه: تعبیری از توفیق معنوی و روحانی است.

سوختن: کنایه از گریه و زارى کردن و آه کشیدن.

روز تاریک شدن: کنایه از غمناک بودن و در اندوه به سر بردن.

دوک: آهنى باریک یا چوبى که بدان نخ ریسند و در لاغرى تن و باریک شدن آن بدان مثل زنند.

زکات: زکوة. در لغت به معنى خلاصه چیزى است و در اصطلاح فقیهان پاره‏اى از مال است که باید به مستحقان داد براى پاکیزگى و برکت و نمو مال. و زکات بر زر و سیم، گندم و جو و خرما و مویز، گاو و گوسفند و شتر تعلّق گیرد، چون به حد نصاب رسد.

پاکباز: قمار بازى که هر چه دارد ببازد. و از نظر مولانا عارفى که هر چه در دنیاست رها کند.

رخت: لباس. نیز ساز و برگ و کالاهایى که براى زندگى ضرورى است.

خود: کلاه آهنین که روزگاران قدیم جنگ جویان بر سر مى‏نهادند تا سرشان از شمشیر دشمن آسیب نبیند.

پیش تیغ رفتن چو خُود: تعبیری از مقاومت در برابر مشکلات سیر و سلوک است.

 ( 1684) این نشان آن است که ملک و جاهى که مى‏جویى از خداى تعالى خواهى یافت‏. ( 1685) همان را که شبهاى دراز از اشتیاق آن گریه کرده و سحرگاهان در نیاز مى‏سوختى‏. ( 1686) و روزت بى‏او چون شب تاریک شده و گردنت از غم چون دوک باریک گردیده بود. ( 1687) و نشان دیگر آن که آن چه داشتى بعنوان زکات داده و حتى چون زکات پاکبازان لباس خود را هم دادى‏. ( 1688) رخت‏هاى خود را دادى از خواب صرف نظر کردى و رنگ روى خویش را از دست داده چون موى لاغر گشته و سر فدا کردى‏. ( 1689) گاهى چون عود در آتش نشسته و زمانى چون کلاه خود خود را عرضه تیغ نمودى‏. ( 1690) صد هزار از این قبیل بى‏چارگى‏ها خوى عاشقان است که در شمار نگنجد.

 از این بلاها و گرفتاری‌ها به قدری برای عاشقان پیش می‏آید که نمی‏‏توان آنها را شمرد. اماتمام رنج‌ها نیز نشان آن است که پیوندی هست و توفیقی خواهد بود.

پیروز شدن: یعنی موفق شدن، به آرزو رسیدن.

چشم گردان کرده‌ای: یعنی با حالت اضطراب ونگرانی می نگری.

رود روز: یعنی فرصت از دست برود، زمان سپری شود وشخص به مراد نرسد.

گر بگویم: یعنی اگر سرّ را فاش کنم.

وقت موت شد: یعنی با فاش شدن سرّ همهْ هستی من نابود می شود.

سوار: همان کسی است که آن نشانی‌ها را دارد و مرید دست به دامن او می‏زند که او را به مراد برساند.

معذور دار: یعنی عذرشان را بپذیر.

( 1691) شب که این خوابها را دیدى و روز دلت از امید خواب شب قوت گرفت‏. ( 1692) اکنون چشم مى‏گردانى و بچپ و راست مى‏نگرى که آن نشانها کجاست؟ و آن علامتها کو. ( 1693) و چون بید مى‏لرزى که واى اگر روز به آخر رسد و از نشانها نشانى پیدا نشود. ( 1694) و چون روستایى گوساله گم کرده در کوچه و بازار مى‏دوى و جستجو مى‏کنى‏. ( 1695) (اگر کسى از تو سؤال کرده بگوید) آقا خیر باشد این دوندگى براى چیست؟ آن که گم کرده‏اى کیست؟. ( 1696) باو خواهى گفت بلى خیر است و این خیر و خوبى مرا کس جز من نباید بداند. ( 1697) اگر بگویم یکى از نشانهاى من از میان رفته و وقت مرگ من فرا رسیده است‏. ( 1698) بروى هر مرد سوارى مى‏نگرى سوار مى‏گوید دیوانه وار بروى من نگاه نکن‏. ( 1699) جواب مى‏دهى که من صاحبى را گم کرده و در جستجوى او هستم‏. ( 1700) اى سوار دولتت پاینده باشد به عاشقان ترحم کرده و عذرشان را بپذیر.