انکار کردن ِموسى علیه السّلام بر مُناجات شُبان

توحید عاشقانه وتنزیه عالمانه

شبان: چوپان.

چارق: (ترکى) چارغ، پاى افزار، نوعی کفش است که چوپانان می‏پوشیدند و بندی داشت که به مچ پا می‏بستند.

هیهى و هیهاى: (اسم صوت) فریاد، ناله، آواز.

نَمَط: این گونه، بر این روال.

مُدبَر: بخت بر گشته.

ژاژ: سخن بیهوده.

فُشار: بى‏هوده گویى، هذیان و سخن جنون‌آمیز است.

پا تابه (پاى تابه): پا پیچ، مچ پیچ. چیزی که صحرانوردان به پای خود می‏پیچیدند.

 آن که حق گفت...: بنده چون خدا را به حق اطاعت کند و خود را در او نیست نماید کار او کار خدا باشد، چنان که در قرآن کریم در باره رسول اکرم (ص) است «إِنَّ اَلَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اَللَّهَ.»[1] و نیز بدو فرمود «وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اَللَّهَ رَمى‏.»[2]

          دست او را حق چو دست خویش خواند             تا یَدُ اللَّه فَوقَ أیدِیهِم براند

2972/ د / 1

 ( 1724) حضرت موسى در راه شبانى را دید که با خداى خود مناجات کرده و مى‏گوید: بار الها اى خداوند کریم‏ ( 1725) تو کجا هستى تا من خدمتکار تو شده سرت را شانه زده چارقت را بدوزم‏ . اى همه بزهایم فداى تو باد اى کسى که حتى در موقع راندن بزهایم هى‏هى و هیهاى من در این دشت بیاد تو است‏ ( 1729) شبان از این قبیل سخنان همى‏گفت که موسى (ع) متوجه او شده گفت اى شبان با کیستى و با چه کسى سخن مى‏گویى؟ ( 1730) گفت با کسى هستم که ما را آفریده و زمین و آسمان از او بوجود آمده‏اند ( 1731) موسى (ع س) گفت هان چه قدر جسور و خیره سر گشته و مسلمان نشده کافر شده‏اى‏  اگر دهان از این سخنان نبندى آتش از آسمان نازل خواهد شد که همه مردم را بسوزاند  اگر تو مى‏دانى خدا حاکم است چگونه مى‏توان باور کرد که این همه بى‏هوده گویى کنى‏ ( 1738) دوستى بى‏خردانه خودش دشمنى است و خداى تعالى از چنین خدمتى که تو مى‏گویى بى‏نیاز است‏ .

موسی به شبان می‏گوید: نسبت دادن صفات جسمی ‏و نیاز مادی به پروردگار، کفر است. در مصرع «آن‌که حق گفت او من است و من خود او» از تجلی حق در انسانِ کامل از طریق اتحاد ظاهر و مظهر سخن به میان آمده است. این مسئله از حساس‌ترین موضوعات مکتب مولوی است که درک و فهم حقیقت، برای اکثر اشخاص دشوار است. مولوی در موضوع اتحاد ظاهر و مظهر معتقد است که حق‌تعالی در هیکل و حلیهْ بشری ظاهر و متجلی شده و وجود انسانی به حق پیوسته و با او متحد شده است. اما نه از راه حلول و اتحاد ذاتی شخصی، بلکه از جهت وحدت نوری و اتحاد شأنی اتصالی و فنای تاریکی در روشنایی. در واقع انسان کامل، مظهرتام و تمام الهی و آیینه سرتا نمای حق و نایب و خلیفهْ خداوند است. مولوی می‏گوید: حق‌تعالی برای هدایت خلق و تکمیل نفوس بشری از غیب وحدت به شهود کثرت متجلی شده است. پس به قول مولانا انسان کامل، عین حق است، البته از راه اتحاد ظاهر و مظهر.[3]