ادامه داستان موسی وشبان(7)

یَفعَلُ اللَّه ما یَشاء: خدا هر کار که خواهد کند.

مُعافِ یَفعَلُ اللَّه ما یَشاءُ: که بر او تکلیفى نیست. که او را مؤاخذت نکنند.

محابا: ترس، باک.

در خون دل آغشته بودن: کنایه از خود گذشتن و فنا گردیدن.

سدره مُنتَهى: نام آن در قرآن کریم[1] آمده است. سدره درخت کنار است و سدرة المنتهى درختى است در آسمان ششم. (تفسیر تبیان) درختى است از راست عرش بالاى آسمان هفتم که علم هر فرشته بدان منتهى شود.[2] و در اصطلاح عارفان منتهاى روحانیت است.[3]

از سدره منتهى گذشتن: به جایى رسیدن که فرشته مقرّب نیز بدان جا راه نیابد و آن معرفت شهودى است که از آنِ خاص الخاص است. در شب معراج پیامبر(ص) جبرئیل تا پای آن درخت پیامبر را همراهی کرد و نتوانست فراتر از آن برود، و گفت اگر سر انگشتى فراتر روم بگدازم.

تازیانه زدن: کنایه از به راه راندن، به اشارتى ارشاد کردن.

اسب گشتن: خیز برداشتن. کنایه از آن که به مقصود رسیدم.

گنبدى کردن: کمانه کردن، خیز برداشتن، جستن بر چار دست و پا.

          چون براق عشقِ عرشى بود زیر ران ما             گنبدى کردیم و سوى چرخ گردون تاختیم‏

(دیوان کبیر، به نقل از فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوى)

ناسوت: عالم اجسام و طبیعت.

لاهوت:جنبه درونی و الهی عالم اجسام است. عالم معنى، عالم امر. که سالک را در آن عالم فناى فى اللّه دست مى‏دهد و بر حقایق واقف مى‏شود.

 ( 1787) بالاخره شبان را یافته و با بشاشت باو گفت مژده مژده که از طرف خداوند دستورى بتو رسیده‏ ( 1788) تو هیچ آداب و رسوم مراعات نکن هر چه دلت مى‏خواهد بگو ( 1789) کفر تو دین و دین تو نور جان است تو ایمنى و جهانى بوسیله تو در امانند ( 1790) اى کسى که خود معاف بوده و در مقام « یَفْعَلُ اَللَّهُ ما یَشاءُ » هستى بى‏محابا با کمال جرأت در بساط اجراء حکم پادشاهى بنشین‏ ( 1791) گفت اى موسى من از این مقام گذشته و اکنون در خون دل آغشته‏ام‏ ( 1792) من از « سِدْرَةِ اَلْمُنْتَهى‏ 53: 14» گذشته و صد هزاران سال آن طرف واقع شده‏ام‏ ( 1793) تو تازیانه‏اى زدى که اسب من بجولان آمده بهوا برجسته و از کنید گردون گذشت‏ ( 1794) و اکنون لاهوت محرم ناسوت ما است آفرین بر دست و بازوى تو با این تازیانه‏اى که زدى‏ ( 1795) اکنون حال من گفتنى نیست و آن چه هم مى‏گویم حال من نیست‏ .

مولانا می گوید: برای آنها که پیوسته به حق‏اند، هیچ آداب و تدبیری نیست و اگر کفر بگویند باز هم سخن دین است. دین عاشقان به جان آنها نور می‏دهد. عاشقانِِ حق برای جهان در حکم پناه و امان‏اند. موسی به شبان گفت: تو از جانب قدرت حق، معاف و بخشوده‏ای و تکلیفی بر تو نیست. شبان گفت: دیگر صحبت از این نیست که من خدا را با چه لفظی یاد کنم. زبان که سهل است، دل هم از میان رفته و من غرق در خون دل خویشم.

شبان در این‌جا انسان خداجوست که از سدرةالمنتهی فراتر رفته است. شبان می‏گوید: ای موسی وجود من مانند اسبی است که با تازیانهْ تو رم کرد یا سرگشته شد. و چنان خیز برداشت که بالاتر از افلاک و عالم ماده قرار گرفت. چوپان می‏گوید: با این‌که در ظاهر من هنوز در ناسوتم، اما لاهوت محرم است و راز عالم الهی را در می‏یابم و آفرین بر دست و بازوی تو ای موسی که چنان تازیانه‌ای بر اسب وجود من زدی.