ادامه داستان موسی وشبان(8)

نقش: تصویر، عکس.

دم: باد، نفس.

نافرجام: زشت، بى‏هده.

ابتر: ناقص.

غطا: پرده، پوشش.

غطا برداشتن: کنایه از آشکار شدن حقیقت.

          که سببها نیست حاجت مر مرا             آن سبب بهر حجاب است و غطا

3601 / د /4

و در آن اشارتى است به آیه «فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ اَلْیَوْمَ حَدِیدٌ.»[1]

مُستَحاضه: (اسم مفعول از استحاضه، از ریشه حیض) در اصطلاح فقها زنى است که خون از او آید نه در وقت عادت. و مستحاضه سه قسم است: قلیله و متوسطه و کثیره. و در هر سه قسم، زن هر چند به خون آلوده است باید نماز بخواند با رعایت شرایطى که در کتابهاى فقهى و رساله‏هاى عملى آمده است به خلاف حیض که در وقت حیض نماز بر او نیست.

چون: کیفیت. آلوده چون بودن: براى خدا به زعم خود هیأتى مجسم کردن.

مرد کار: سالک که در پى تهذیب نفس است. که به ریاضت مشغول است.

 رو گردانیى: کاش رو مى‏گردانیدى.

رو گرداندن، اعراض کردن (از هواى نفس و دنیا و توجه کردن به خدا).

سُبحانَ رَبِّى: پاک است پروردگار من. جزئى از تسبیح که در سجده گویند و تمام آن «سُبحانَ رَبِّىَ الأعلى وَ بِحَمدِهِ: پاک است پروردگار من که برتر است (از هر چیز)».

ناسزا: نالایق، نادرخور.

مر بدى را تو نکویى ده...: از این معنى است فرموده‏ى امام چهارم (ع) در دعاى ابو حمزه. «لَئن طالَبتَنى بِذُنُوبِى لَأُظالِبَنَّکَ بِعَفوِک.»

حلم: سکون، بردبارى.

 ( 1796) تو نقش را در آینه مى‏بینى ولى آن نقش نقش تو است نه نقش آینه‏ ( 1797) مرد نى زن دمى که به نى زده و نوا از آن شنیده مى‏شود آن دم در خور نى است نه در خور مرد ( 1798) آگاه باش که تو اگر حمد بگویى یا سپاس حمد و سپاس خود را عیناً مثل همان سخنان نافرجام شبان تصور کن‏ ( 1799) اگر هم حمد تو در ظاهر نسبت به حمد شبان بهتر باشد نسبت بحق کاملا کوتاه و ناقص است‏ ( 1800) هر چه بگویى و بگویند وقتى پرده برداشته شود آن وقت معلوم مى‏گردد که آن چه تصور مى‏کردند و مى‏گفتند آن طور نبوده است‏ ( 1801) قبول کردن ذکر تو از رحمت خداوندى است زیرا این ذکر شبیه بنماز مستحاضه است که باو اجازه نماز داده‏اند ( 1802) با این فرق که نماز او در حالى است که بدنش بخون آلوده و ذکر تو قرین دلى است که با شبیه و تصویر سر و کار دارد ( 1803) خون را با آبى مى‏توان شستشو کرد ولى باطن نجاستها دارد ( 1804) که او جز با آب لطف کردگار از درون مرد پاک نخواهد شد ( 1805) در حال سجده کاش از غیر خدا رو بگردانى و معنى سبحان ربى را بدانى‏. ( 1806) تا آن وقت با حال پشیمانى بگویى خداوندا اینک ببین که سجود من چون وجودم شایسته تو نبوده تو بدى مرا با نکوى‏ى پاداش ده‏. ( 1807) چنان که زمین اثرى از حلم و عفو پروردگار دارد که نجاست را مى‏برد و گل مى‏پرورد. ( 1808) تا پلیدیهاى ما را بپوشاند و در عوض غنچه‏ها و گلها برویاند.

مولانا می‏گوید: ستایش ما از پروردگار مانند نقشی در آینه یا مثل صدایی است که از نی می‏شنویم. باید بدانیم که اصل این، نقشِ کسی است که در برابر آینه ایستاده و اصل آن صدا نفَس مرد نی‌زن است و سخنانِ ناخوش‌آیندِ چوپان هم اصلی دارد: عشق او به پروردگارش و آن‌چه ارزش دارد همان عشق است. ستایش ما و چوپان از حق، هر دو الفاظ نارسا و ابتر است و هیچ‌یک بر دیگری ترجیح ندارد. بعد از کنار رفتن حجاب (غطا) خواهیم دید که حقیقت جز آن بود که می‏پنداشتیم. این همه گفتن هم بیهوده بود. خدا به ما لطف و رحمتی کرده ذکر ما را قبول نموده است، وگرنه این ذکرها بیان حقیقت او نیست. مثل نماز زنی است که در عادت ماهیانه باشد و اصلاً از نماز معاف است. همان‌طور‌که نماز زن در عادت ماهیانه آلوده و نامقبول است، ذکر بندگان از پروردگار نیز آلوده است، زیرا ما برای بیان حقیقت حق، او را به چیزی‌های این دنیا تشبیه می‏کنیم. یا سخن از چگونگی به میان می‏آوریم و اینها همه کفر است. پس درحقیقت عبادت ما بندگان لایق درگاه حضرت احدیت نیست و لطف اوست که باید شامل حال ما شود. لیکن بیشتر بندگان از این دقیقه آگاه نیستند و گر نه بایستى هنگام عبادت بدانند چه مى‏گویند و با که در گفت و گویند. و از او بخواهند طاعت بى‏ارزش آنان را بپذیرد و بر آنان نگیرد.

 ای کاش وقتی در سجده «سبحان ربی الاعلی» می‏گوییم، توجه خود را از لفظ به معنا برمی‌گرداندیم تا بدانیم که معنایش این است: پروردگار از تمام صفات مادی و بشری پاک است. توجه به معنای «سبحان» باعث خواهد شد تا بگویی: ای خدایی که در پیشگاه تو بندگی و سجود من مانند من ناشایسته است، این سجده و ذکر، بد است اما تو بپذیر و پاداش بندگی را بده. سپس چنان که عادت مولاناست، رحمت حق را در پذیرفتن طاعت بى‏ارزش بندگان، و پاداش نیک بخشیدن به آنان، به زمین تشبیه مى‏کند که زمین، کودِ ناپاک را در خود مى‏گیرد و در عوض گل مى‏دهد.این بازتابِ حلمِ حق است که زمین هم بدی را می‏پذیرد و از آن گل می‏رویاند.