سعی وتلاش انبیاء واولیاء در هدایت مردم 

خر عیسى: نیکلسون آن را جسم عیسى گرفته است که مسخّر قدرت او گردید. احتمال مى‏رود، مولانا نیز همین مفهوم را در نظر داشته است لیکن ظهور بیشتر لفظ در جسم است مقابل جان و از عیسى مطلق جان را قصد دارد هر چند در آن به شخص عیسى نیز به مطلق ولى و شمس بخصوص اشاره دارد.

زَفت: ستبر، قوى.

نحیف: لاغر.

خربها: کنایت از کم ارزش.

او را مهل: یعنی، از او دست برندار.

خر عیسی که مزاج دل می‌گیرد: نفسی است که به خدمت عقل و روح در می‌آید،

سوار زفت: عقل مسلّط بر نفس است. مولانا حالت عکس آن را هم بیان می‌کند که نفس بر عقل غلبه می‌کند.

عیسى عیسى دم: مخاطب وَلىِّ خداست که در هر دور از رنج مخالفان رهایى نیابد. و مى‏توان گفت بخصوص شمس را خطاب مى‏کند که گرفتار آزار نادانان گردید.

نبود اندر جهان: مثلى است مشهور که هر کجا گنج است مار است.

          گنج اسرار قضا را قلمش ثعبان است             هر کجا گنج بود نیست گریز از مارى‏

(رفیع ، به نقل از امثال و حکم)

 جهود: چنان که مى‏دانیم جهودان که دشمن عیسى بودند بر کشتن او اتفاق کردند اما خدا عیسى را رهانید. در این بیت جهود استعارت از دشمن اولیا یا مخالفان شمس است.

قوم غُمر: یعنی مردم نادان و ابله

صفراییان: یعنی مردم خشمگین و ماجراجو، کنایه از مخالفان و حسودان. چنان که مى‏دانیم پزشکان قدیم علّت خشم را غلبه صفرا مى‏دانستند و نیز مى‏گفتند مزاج صفراوى شیرینى را بر نمى‏تابد.

          سودا زده با قمر نسازد             صفرا زده با شکر نسازد

(نظامى)

با این توضیح لطف تعبیر مولانا آشکار مى‏شود که اولیا را همچون قند و شیرینى و مخالفان آن را صفراوى گفته است.

زَرق: مکر، فریب.

عسل: استعارت از ولى کامل به خاطر شفا بخش بودن ارشادهاى وى، چنان که در قرآن کریم در باره عسل آمده است «فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ.»[1]

سرکه: استعاره از نفسهاى آلوده به خطا و تباهى.

مولانا به یاران می‌گوید که: اگر عقل خداجو و روح کمال طلب شما را رنج می‌دهد، دوای این درد را هم از خود عقل باید خواست. مخاطب مولانا کسی است که رنج و ریاضت و مجاهدت او را از حیطه نفسانیات خارج کرده و از او «عیسای عیسی دم» ساخته است. «مار» رنج‌های راه حق و «گنج» پیوستن به حق است. چنین مردی همان حالتی را دارد که عیسی برای تبلیغ دین خود در برابر جهودان داشت و همان رنجی را می‌کشد که یوسف از دست برادران حسود و حیله‌گر خود کشید. مرد حق به نادانان هم لطف می‌کند. مولانا به انسان رهیده از هوای نفس می‌گوید: تو همان کاری را بکن که خورشید تابان می‌کند؛ یعنی بر همه خلایق بتاب ولی ما که اهل دنیا و اسیر هوی هستیم، دو رویی و نیرنگ و مکر به کار می‌بندیم. تو عسلی و ما سرکه؛ یعنی تو در دین و دنیا، اخلاق نکو و پسندیده داری و ما برعکس دچار سوء اخلاق هستیم. ما صفرای خود را تنها با سرکنگبین تو می‌توانیم دفع کنیم؛ یعنی سوء اخلاق ما با حُسن اخلاق تو تصحیح می‌شود.