سعی وتلاش انبیاء واولیاء در هدایت مردم(ادامه) 

زَحیر: یعنی رنج و ناراحتی، لیکن در مثنوى و دیوان شمس به معنی: بى‏تمیز، بى‏ذوق، به کار رفته است.

          لذت عشق بتان را ز زحیران مطلب             صبح کاذب بود این قافه را سخت مُضِلّ‏

(فرهنگ نوادر لغات و تعبیرات دیوان کبیر، ص 314)

این سزید از ما: آدمى چون از نفس و عقل سرشته است پیوسته در معرض خطا کردن است و به خواهش نفس بهیمى مرتکب گناه مى‏شود.

ریگ: استعار از هوى و شهوت. تعبیری است از نقاط ضعف و بدی‌های مردم نا‌آگاه؛ که جلوی دید معنوی آنها را می‌گیرد.

چشم: استعاره از عقل. (پیروى از هواى نفس دیده خرد را کور مى‏سازد).

کحل: سرمه، تقویت کننده بینایی است ومرد کامل برای جبران نقص بینایی باطن به‌کار می‌برد.

اِهدِ قَومى: راهنمایى کن قوم مرا. این جمله در احادیث مثنوى به دو صورت آمده است: «اَللَّهُمَّ اهدِ قَومِى فَإنَّهُم لا یَعلَمُونَ» «رَبِّ اغفِر لِقَومِى فَإنَّهُم لا یَعلَمُون.» و مأخذ آن احیاء علوم الدین، صحیح مسلم، و مسند احمد ذکر شده است.[1] مؤلف اعلام الورى نویسد: در جنگ احد هنگامى که چهره رسول خدا (ص) آسیب دید، بدو گفتند آنان را نفرین نمى‏کنى. گفت «اللَّهُمَّ اهدِ قَومِى فَإنَّهُم لا یَعلَمُونَ».[2] لیکن در تفسیر عیاشى آمده است که رسول (ص) این جمله را هنگام تقسیم غنیمتهاى حنین فرمود.[3]

کان عود: استعاره از مرتبه عالى کمال که در اولیاست.

آتش زدن: آزار رساندن، و در آن اشاره است بدان چه معاندان به شمس نسبت مى‏دادند و او را ملحد و گمراه مى‏خواندند و چندان در پى آزار او بر آمدند که ناپدید شد.

گفت پیغمبر: اشاره به جمله‏اى است که آن را از رسول خدا (ص) آورده‏اند. «العَدُوُّ العاقِل وَ لاَ الصَّدیقُ الجاهِل.» و از سخنان مولى امیر مؤمنان (ع) است «إیَّاکَ وَ مُصادَقَةُ الأَحمَقِ فَإنَّهُ یُرِیدُ أن یَنفَعَکَ فَیَضُرَّکَ.»[4]

مولانا حالت مردان حق را در برابر ناآگاهان، مشابه حالت پیامبر می‌داند، زمانی‌که در جنگ اُحُد سنگی به سوی او پرتاب شد و دندانش را شکست؛ اما پیامبر خشمگین نشد، و فقط فرمود: «اللهم اهدقومی فانّهم لایعلمون؛ خدایا قوم مرا هدایت کن، اینها نادان‌اند.» سپس مولانا می‌گوید‌: این آزارها چیزی از وجود مرد حق نمی‌کاهد. وجود او «اصل نور» و عین روشنایی است که اگر باد شعله را خاموش کند «اصل نور» در هستی باقی می‌ماند. مولانا می‌گوید: رنج و آزاری که از مردان حق و عاقلان خداجو به ما می‌رسد؛ از «وفا» و دوستی نا‌اهلان بهتر است.