رنجانیدن امیرى خفته‏اى را که مار در دهانش رفته بود

ولی‌نعمتان، جبرئیل رحمت‌اند

این حکایت، تمثیلی است برای ابیات پیشین، به ویژه بیت1880 و1881 که فرمود:

          ز آن که از عاقل جفایى گر رود             از وفاى جاهلان آن به بود

          گفت پیغمبر عداوت از خرد                 بهتر از مهرى که از جاهل رسد

 اصل قصّه را مولانا باید در کتاب «الفرجُ بعدَالشّدَةِ» قاضی ابوعلی تَنوخی دیده باشد ومشابه آن با اختصار در فردوس الحکمة نیز آمده است.[1] و سیب خوردن و دویدن و به قى افتادن رمز ریاضت، و رنجاندن امیر رمز تکلیفهایى که مربیان و اولیاى خدا بر سالکان مى‏نهند.

از عقلش فراوان بد مدد: خرد بسیار داشت.

دبّوس: گرز آهنین، تازیانه و به تخفیف «باء» نیز آمده است:

          چون زند بر مهره شیران دبوس شصت من             چون زند بر گردن گردان عمود گاو ساز

(منوچهرى، به نقل از لغت‏نامه)

برد او را...: استناد فعل به آلت. (مرد دبّوسى چند بر او زد و او را به سوى درخت راند).

رماند مار را: یعنی بازگرداند یا دور کند.

زخم: ضربت.

ز اصل است با جانم ستیز: با من دشمنى دیرینه دارى.

شوم: بد، نامبارک.

بر تو پدید شدم: تو را دیدم.

بیش و کم: یعنی بدون این‌که من خلاف کرده باشم و حقی را ناحق کرده باشم.

ملحد: به معنای بی‌دین است.

مُمتَلِى:به معنای انباشته ، آکنده شکم و پر است.

مى‏کشید و مى‏گشاد: به راه مى‏برد و رها مى‏کرد.

صفرا: صفرا که در معده گرم باشد زود به قى دفع شود.

سهم: ترس، هیبت.

زفت: به معنای چاق و درشت ، ستبر، قوى است.

( 1882) شخص عاقلى سواره از راهى عبور مى‏کرد و در معبر او کسى خفته بود و مارى بدهنش مى‏رفت‏ . ( 1883) سوار همین که این حال را دید شتاب کرد تا شاید بتواند مار را از او دور کند ولى فرصت از دست رفته و مار بشکم او رفته بود . ( 1884) چون عاقل بود فوراً پیش رفته چند تازیانه محکم بر آن خفته زد . ( 1885) خفته بیدار شده از جا جست و سوار باز خم تازیانه او را به حال دویدن و فرار تا زیر درختى برد . ( 1886) که در زیر آن درخت سیب پوسیده فراوان ریخته بود و گفت از این سیب‏ها بخور . ( 1887) بضرب تازیانه و تهدید چندان سیب گندیده بخورد او داد که از دهانش بیرون مى‏ریخت‏ . ( 1888) و مى‏گفت اى امیر آخر من بتو چه کرده‏ام که قصد هلاکم را دارى‏ . ( 1889) اگر قصد جان مرا کرده‏اى تیغ از نیام بر کش و خونم را بریز. ( 1890) چه ساعت شومى بود که من جلو چشم تو پیدا شدم خوشا به کسى که روى تو را نبیند . ( 1891) بدون هیچ تقصیر و جرمى و بدون هیچ گناه و سابقه‏اى حتى ملحدان هم این قدر ظلم در حق کسى روا نمى‏دارند . ( 1892) در وقت سخن- گفتن از دهنم خون مى‏جهد خداوندا مکافات این شخص را تو بده‏ . ( 1893) او هى نفرین مى‏کرد و سوار با تازیانه او را زده و مى‏گفت در این صحرا بدو . ( 1894) سوار با تازیانه او را زده و در جلو اسب مى‏دواند بطورى که در هر چند قدم برو در مى‏افتاد . ( 1895) شکمش پر و خودش از اثر خواب سست و از ضربت تازیانه پا و سر و صورت و بدنش هزاران زخم پیدا کرد . ( 1896) تا شبانگاه در همین کش و قوس بود تا صفرا در درون او بجوش آمده‏ . ( 1897) و قى کردن آغاز نمود و بالاخره تمام آن چه خورده بود قى کرد و یک مرتبه مار هم در ضمن خوراکیها بیرون افتاد . ( 1898) وقتى مار را دید در جلو سوار بسجده افتاد . ( 1899) آن مار سیاه زشت و ضخیم را که دید از هیبت آن تمام دردها را فراموش کرده‏ .