ولی‌نعمتان، جبرئیل رحمت‌اند(ادامه)

جبرئیل رحمت: یعنی واسطه‌ای که رحمت خدا را می‌آورد.

ولی‌نعمت: کسی است که عهده‌دار سرپرستی و رساندن احتیاجات دیگری باشد.

لیک تا گرگش ندرّد: نظیر آن، حکایتى است که جامى از رفتار موسى (ع) با برّه به نظم در آورده است و در پایان داستان گوید:

          کوشش من که در قفاى تو بود             نز براى خود از براى تو بود

          گر تو را با تو واگذاشتمى             لطف خویش از تو باز داشتمى‏

          بهر گرگ و پلنگ خون آشام             طعمه چاشت مى‏شدى یا شام‏

(سلسلة الذهب، ص 5)

در کوى افتادن: آشنا شدن.

روان پاک:کنایه از فرشتگان. و در آن اشاره است به آیه «وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ»[1] 

آشوفتن: غضب کردن، خشمگین شدن.

          خواهم که بدانم من جانا تو چه خود دارى             باز از چه بر آشوبى باز از چه بیازارى‏

(منوچهرى)

خامش کرده می‏‏آشوفتی: یعنی بی‌آن که چیزی بگویی آشوب برپا می‏‏کردی و خشم خود را نشان می‏‏دادی.

کالیوه: به معنای گیج و منگ، سر گشته است.

مصطفى فرمود: اشاره به حدیثى است که انقروى آن را چنین نقل کرده است « لو تَعلَمُونَ ما أعلَمُ لَبَکَیتُم کَثِیراً وَ لَضَحِکتُم قَلِیلاً وَ ما أکَلتُم طَعاماً عَلى شَهوَةٍ أبَداً وَ لا شَربِتُم شَراباً عَلى شَهوَةٍ أبداً وَ لاَ دَخَلتُم بَیتاً تَستَظِلُّونَ فِیهِ وَ لَمَررتُم عَلَى الصُّعُداتِ تَلدِمُونَ صُدُورَکُم وَ تَبکُونَ عَلَى أنفُسِکُم: اگر مى‏دانستید آن چه مى‏دانم بسیار مى‏گریستید و کم مى‏خندیدید و خوردنى را از روى اشتها نمى‏خوردید و نوشیدنى را از روى اشتها نمى‏نوشیدید و به خانه‏ها در نمى‏شدید که در سایه آن در آیید و بر گردنه‏هاى دشوار مى‏گذشتند و سینه‏هاى خود را بر آن مى‏کوفتید وبرخود می گریستید.» این روایت در سنن ابن ماجه با کمی تفاوت آمده است.[2]

شخص رهیده از خطر مرگ، به امیر می گوید: تو مانند مادران مهربان مرا دنبال می‏‏کردی که رنجی را از من بزدایی، ولی من مانند الاغ از دست تو فرار می‏‏کردم. این سخنان کسی است که بر حسب باطن، گرفتار مار نفس امّاره است. آن‌که یکه‌تاز میدان ارشاد و هدایت است، به نفس، ریاضت می‏‏دهد تا جانش از خطر آن نفس مار صفت رهایی یابد. کلام مولانا یاد‌آور این حدیث نبوی است که: «اعدی عدوّک نفسک التی بین جنبیک»؛ سرسخت‌ترین دشمن شما نفس شماست که در شما جای گرفته است. بنابراین منظور مولانا از این تمثیل همانگونه که اشاره شد این است که اولیاى حق اگر کارى کنند یا تکلیفى دشوار بر سالکان نهند برای آن است که بدانند که آن تکلیف دشوار به سود آنان خواهد بود. چنان که عبادت رنجى است برای مکلف ، لیکن او را به خدا نزدیک می کند. و یا پرداخت مال به مستمند نقصانى است به ظاهر، اما دارنده مال را از گزند تهاجم گرسنگان مصون مى‏دارد. همچنین هر یک از اعمال واجب را هم در این جهان سودى است، چه رسد به پاداشها که خدا در آخرت براى گزارنده نهاده است و نجاتى است از عذابى که براى نافرمانان آماده است، اما مصلحت چنان است که پیمبران شَمّه‏اى از آن را با مکلّفان باز گویند چرا که اگر تمام گفته شود تاب شنیدن را نخواهند داشت.