گسستن و پیوستن

 خمر رحمت: حق، است و باید ما را غرق در خود کند‌.

فروآمدن‌: در این‌جا، یعنی قانع شدن و بسنده کردن.

پست شدن: فروتنى کردن، برترى نفروختن، خود را خوار نشان دادن. از سخنان ذو النون است که «اَلعارِفُ کُلَّ یَومٍ أخشَعُ لِأنَّهُ فِى کُلِّ ساعَةٍ أقرَبُ: عارف هر روز خاشع‏تر بود چه او در هر ساعتى نزدیک‏تر بود.»[1]

          افتادگى آموز اگر طالب فیضى             هرگز نخورد آب زمینى که بلند است‏

(پوریاى ولى، به نقل از امثال و حکم)

          هیچ خود بین خداى بین نبود             مرد خود دیده مرد دین نبود

(سنایى)

مست شدن: استعاره از محو خودى در حق.

تا به سر: سراسر. مى‏توان آن را به قید رحمت گرفت یا قید فرو نیامدن.

فروماى: بسنده مکن، فرو میاى.

چرخ در زیر پاى آوردن: یعنی به فراتر از عالم ماده اند‌یشیدن‌ ، به جهان خاکى ننگریستن، از خاک به افلاک شدن، به حق رسیدن.

پنبه وسواس: اضافه مشبه به به مشبه.

چشم از موى عیب پاک کردن: به چشم دل نگریستن، چشم درون را روشن کردن.

          اى برادر چون ببینى قصرِ او             چون که در چشم دلت رسته است مو

          چشم دل از مو و علّت پاک آر             و آن گه آن دیدار قصرش چشم دار

1395- 1394/ د / 1

رِیحُ اللَّه: اشاره است به حدیث «اِنَّ لِرَبِّکُم فِى أیَّامِ دَهرِکُم نَفَحاتٌ ألا فَتَعَرَّضُوا لَها عَسَى أن تُدرِکَکُم.»[2]

 صفرا: یکى از خلطهاى چهارگانه و مقصود زدودن اثر این خلط است که تلخى دهان است.

عنین: مردى که ذاتا توانایى نزدیکى با زن نداشته باشد.

پوئیدن: در این بیت ظاهراً به معنى کوشیدن و تلاش کردن است .

برون آمدن: آماده شدن، فراهم شدن.

کنده: کند: چوبى که بر پاى گذارند، مجرمان را. چوب کلان سوراخ‏دار که پاى مجرمان را در سوراخ آن نهند و به میخ بند نمایند.

          پاى در کنده دست در زنجیر             این چنین کس وزر بود نه وزیر

(نظامى)

جولان جان به گرد انجمن: یعنی در جمع دوستان اهل راز، که در آن‌جا جان در بند نیازهای تن نیست و آزادانه جولان می‌کند‌.

غل بخل :یعنی زنجیر بخل ،تشبیه بخل به زنجیرى که بدست و گردن آویخته باشد برگرفته از آیه شریفه « وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلى‏ عُنُقِکَ»[3] یعنى دست خود را بگردنت با زنجیر مبند (که کنایه از امساک و بخل است).

( 1944) اگر آب رحمت لازم دارى پستى گزین تا شراب رحمت نوشیده و مست شوى‏ . ( 1945) متعاقب یک رحمت رحمت اندر رحمت همى‏آید خود را در یک رحمت مستغرق ساز . ( 1946) تا غرق رحمت شده بالا بروى و چرخ را زیر پا گذاشته از بالاى آسمانها بانگ سماع و آوازهاى دل پذیر بشنوى‏ . ( 1947) پنبه وسواس از گوش خود بیرون کن تا نداى آسمانى بگوشت برسد . ( 1948) موى عیب را از چشمان خود بیرون آر تا باغ‏ها و سروستان غیب را مشاهده کنى‏ . ( 1949) مغز و بینى خود را از زکام اوهام دفع کن تا بوى خوش خداوندى بمشامت برسد . ( 1950) از تب و صفراى بدى اثرى نگذار تا طعم شیرینى جهان را بچشى‏. ( 1951) داروى مردى بخور و عنین راه نرو تا صدها خوب رو در نظرت جلوه‏گر شوند. ( 1952) کنده تن را از پاى جان باز کن تا بگرد چمن زار الهى جولان کند. ( 1953) زنجیر بخل را از دست و گردن خود دور ساز تا از چرخ کهن بخت نو بیابى .

موضوع سخن، گسستن از دلبستگی‌ها و وابستگی‌های این جهانی و مظاهر مادی و پیوستن به معنویات و مقامات روحانی است که تا از آن دل نکنی به این دلدار نرسی. اگر به آب رحمت نیاز داری، خود و زندگی این جهانی را خوار و کوچک شمار. در این مرتبه است که انسان از عرش الهی آواز می‌شنود. بنابراین زندگی این جهانی و ارزش‌های مادی را باید ناچیز بدانی تا هستی حقیقی و معرفت حق را دریابی‌. تا وقتی که حجاب‌‌ها و پرده‌های نفسانی بر گوش باطن آدمی کشیده شده باشد، نمی‌تواند بانگ غیبی را بشنود؛ لذا مولانا می‌گوید: از گوش جان‌، پنبه وسواس شیطانی را برون کن تا از آسمان، سروشی پر خروش به گوش تو رسد. دو چشمت را از موی عیب پاک کن تا باغ و بوستان عالم غیب را مشاهده کنی‌. تا وقتی سالک‌، چشم دل خود را از معایب نفسانی پاک نکرده باشد، نمی‌تواند باغ معارف و بوستان اسرار غیب را مشاهده کند. زکام خواهش‌های نفسانی را از مغز و بینی‌ات بزدای تا نسیم جان‌بخش الهی به مشام تو برسد. تب و صفراهای باطنی، ذائقه درونی انسان را مختل می‌سازد و نمی‌تواند طعم شیرین حقایق را بچشد. به مرتبه اهل‌الله و مردان حق واصل شو تا صد نوع از حقایق بکر و عروسان روحانی برای تو خود‌نمایی کنند.