مناظرهْ راهنماى نادان و راهبر دانا

بو الفضولا: بو الفضول: فضولى: بى‏هوده گو، یاوه سرا. آ، حرف ندا) مقصود کسى است که دعوى دانش کند و او را دانشى نبود.

معرفت تراشیدن: اظهار دانش کردن.

خوابستم: مرا خواب مى‏آید (از آن جهت که خرس در حالت خواب نگهبان مرد بود، گوید مرا پاسبانى او خوش است)، و مى‏توان گفت کنایه از آن است که آماده براى شنوایى نیستم.

مُنقاد: (اسم مفعول از انقیاد) فرمانبردار، رام.

جِدّ: اصرار، پا فشارى.

 قصد آمدن: به قصد آمدن، خیال کشتن داشتن.

خونى: خونریز، قاتل.

 تونى: (تون: گلخن حمام «یاء» نسبت) آن که در گلخن خوابد.

خُبث سِرّ: ناپاکى طینت.

سگى: سگ بودن. کنایه از پلید بودن.

( 2030) گفت اى فضول برو و کمتر معرفت بخرج من بده لازم نیست براى من غم خوارى بکنى‏. ( 2031) راهگذر باز بسخن آمده گفت بدان که من دشمن تو نیستم اگر مرا پیروى کنى لطفها خواهى دید. ( 2032) مرد گفت خوابم گرفت مرا بحال خود گذار راهگذر جواب داد که بیا و مطیع رفیق باش‏. ( 2033) تا در پناه عاقلى بخوابى و در جوار دوست صاحب دلى از عالم بى‏خبر شوى‏. ( 2034) مرد از اصرار او بخیال افتاده و خشمگین گردیده روى از او بگردانید. ( 2035) و با خود گفت که شاید این بقصد سوئى پیش من آمده و قصد جانم را دارد با چشم طمع بمالم دوخته دزد یا گداست‏. ( 2036) یا اینکه با رفقاى خود گرو بسته که مرا از این همنشین بى‏آزار بترساند. ( 2037) و از خبث باطنى که این مرد داشت یک گمان خوب بخاطرش نرسید که شاید این راهگذر خیر خواه او باشد. ( 2038) گمان خوب او فقط متوجه خرس بود که گفتى هم جنس این حیوان است‏. ( 2039) و از خریتى که داشت یک نفر عاقل را ببدى متهم نموده خرس را اهل مهر و وفا تصور نمود.

یکی از نکاتی که منظور نظر مولانا در این ابیات است این که: هادیان و راهنمایان بشر، همواره سعی وتلاش داشته اند تا مردمان را از گزند شهوت و پیروى هوى نفس برهانند، واز کژروی ها نجاتشان دهند، لیکن آنان سخنان ایشان را وقعى نمى‏نهند و هنگامى حقیقت براى‏شان روشن مى‏شود که دیگر راه باز گشتى نیست و به تعبیر فرآن کریم گویند «لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما کُنَّا فِی أَصْحابِ اَلسَّعِیرِ:» اگر مى‏شنیدیم یا به خرد خود باز مى‏گشتیم از دوزخیان نبودیم.»[1]

درطول تاریخ هم مشاهده می کنیم که پیوسته دنیا پرستان بر پیمبران و راهنمایان تهمت مى‏زدند که آنان مى‏خواهند بر ما سرورى کنند و ملک و مکنت ما را صاحب شوند. فرعون پیرامونیان خود را مى‏گفت: «موسى مى‏خواهد با سحر خویش، شما را از زمینتان بیرون کند.»[2]