مضرات کج‌اندیشی و کژروی(پایانی)

 هر جنسى رباید جنس خود: مثلى است معروف «الجِنسُ إلَى الجِنسِ یَمِیلُ».

          ذرّه ذرّه کاندرین ارض و سَماست             جنس خود را هر یکى چون کهرباست‏

2900 / د /6

از گرگى وارهیدن: خوى بد را واگذاردن، خوى آدمى گرفتن.

 بو بردن: کنایت از شناختن.

هَذا لَیسَ وَجهٌ کاذِبٌ: این چهره‏اى دروغ‏گو نیست. مرحوم فروزانفر در احادیث مثنوى (ص 27) شرحى را از شرح تعرّف به اختصار آورده‏اند، براى توضیح بیشتر ترجمه عبارتى از سیره ابن هشام را مى‏آورم: «مردم نزد ابو بکر رفتند و گفتند یار تو مى‏گوید وى به بیت المقدس رفته و در آن جا نماز خوانده و به مکه باز گشته. ابو بکر گفت شما او را دروغ‏گو مى‏خوانید؟ گفتند: آرى، او اکنون در مسجد نشسته و این سخن را با مردم مى‏گوید. ابو بکر گفت به خدا اگر او گفته راست گفته. سپس نزد رسول (ص) رفت و از او خواست تا بیت المقدس را وصف کند و او وصف مى‏فرمود و ابو بکر مى‏گفت: صَدَقتَ. رسول خدا (ص) ابو بکر را فرمود تو صِدّیقى.»[1]

بو جهل: عمرو بن هشام بن مغیره، از تیره مخزوم. کنیت او «ابو الحکم» بود، به خاطر آزارى که به پیغمبر مى‏رساند و او را تکذیب مى‏کرد ابو جهلش خواندند. در جنگ بدر کشته شد.

اصحاب درد: آنان که سوز عشق دارند. عاشق حق، حقیقت جو، که در پى رسیدن به حق باشد.

صد شَقِّ قَمَر: کنایه از معجزه‏هاى فراوان، که یکى از آنها «شکافتن ماه» است به اشارهْ حضرت رسول(ص) .

طشت از بام افتادن: کنایه از آشکار شدن، پنهان نماندن. چنان که طشت چون از بام بر زمین افتد آوازى بلند از آن بر آید، و بیشتر این کنایه را در مورد «رسوا شدن» گویند:

          طبل پنهان چه زنم طشت من از بام افتاد             کوس رسوایى ما بر سر بازار زدند

در بیت مورد بحث، مقصود شهره به عشق حق تعالى است و ایمان آوردن بدو و آیات او.

دردش: ظاهراً ضمیر «ش» راجع به جاهل است. (آن که از دیدن درد خود ناتوان بود.)

آینهْ دل صاف باید تا در او: مولانا می گوید: باید آیینهْ دل صاف و پاک باشد تا بتوانی رخسار زیبای حقیقت و چهرهْ زشت باطل را در آن، از یک‌دیگر بازشناسی و آن دو را از هم تمیز دهی. کسی گمان نکند به وسیله ستیز و عنادش به من ستم کرده‌ است؛ نه، بلکه او از آینه من گرد و غبار را زدوده است‌؛ انکار و دشمنی او با من جفا نیست بلکه عین صفاست؛ چون کمالات مرا به ظهور می‌رساند و آینه وجود من نقایص و معایب آنان را نشان می‌دهد. پس باید آینه دل صاف و پاک باشد‌ تا بتوانی رخسار زیبای حقیقت و چهره زشت باطل را در آن از یک‌دیگر بازشناسی و آن دو را از هم تمیز دهی.

 ( 2060) البته هر جنسى جنس خود را مى‏رباید گاو چگونه ممکن است بشیر نر متمایل گردد . ( 2061) گرگ کى بیوسف عشق مى‏ورزد مگر اینکه بخواهد با تزویر و عشق دروغى با او نزدیک شده و او را بخورد . ( 2062) ولى اگر از گرگ بودن رهایى یافت محرم اسرار مى‏گردد و چون سگ اصحاب کهف مصاحب آدم و جزء جرگه آدمیان مى‏شود . ( 2063) چون ابو بکر از محمد (ص ع) بویى برد گفت این دروغ‏گو نیست‏. ( 2064) ولى ابو جهل صاحب درد نبود صد شق القمر دید و باور نکرد. ( 2065) دردمندى که دردمندیش مسلم بود حق را از او پنهان کردیم ولى حق بروى ظاهر شده پنهان نماند. ( 2066) و آن که بى‏درد و نادان بود هر چه حق را باو نمودیم او ندید و نه پذیرفت‏ . ( 2067) آینه دل باید صاف باشد تا صورت زشت و نکو در آن نمایان گردد .

مولانا برای بیان ناپاکی باطن و کج‌اندیشی گمراهان، گفت‌وگویی را میان حضرت موسی و یکی از پیروان سامری بیان می‏کند. موسی به گوساله‌پرست که مست خیال شده بود، می‏گوید: چه شده در مورد پیامبری من، صدگونه شک و گمان آوردی، در‌حالی‌که من برهانی روشن دارم و صدها معجزه از من دیده‌ای، ولی با این حال، بدگمانی تو نسبت به من افزون شد و به جای آن‌که تو را به ایمان و یقین وادارد، به بدگمانی فراوان دچار کرده است.

مولانا در این چند بیت اخیر، با مَثل‏ها و تعبیرات گوناگون، اصل جذب و انجذاب را در پدیده‏های مادی و روحی بیان فرمود، بدین معنا که جذب و انجذاب در پدیده‏های هم‌جنس صورت می‏گیرد و دو پدیدهْ غیر هم‌جنس، یک‌دیگر را دفع می‏کنند.