وظیفهْ پیامبری (قسمت پایانی نگاهی به سوره عبس)

 از اقرار عالم فارغم: نیازى به گواهى دیگران ندارم. ظاهراً اشارت است به آیه «قُلْ یا أَیُّهَا اَلنَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی شَکٍّ مِنْ دِینِی فَلا أَعْبُدُ اَلَّذِینَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اَللَّهِ وَ لکِنْ أَعْبُدُ اَللَّهَ اَلَّذِی یَتَوَفَّاکُمْ وَ أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ بگو اى مردم، اگر در دین من شک دارید من نمى‏پرستم آن را که شما به جاى خدا مى‏پرستید بلکه خدایى را مى‏پرستم که شما را مى‏میراند و مأمور شده‏ام که از مؤمنان باشم.» (یونس، 104)

خَور: مخفف خوردن. مجازاً: به معنای بهره و فایده، نصیب است.

خفاش: کنایه از کافر و بی‌ایمان .

جُعَل: حشره‏اى سیاه رنگ، سرگین گردان.

قلب: سکهْ ناخالص؛

مِحَکّ: سنگى که براى آزمایش زر به کار برند و با آن معلوم دارند که خالص است یا نه.

دزد: همان منکران‌اند .

روز: پیامبر است.

فرق: به معنای مشخص‌کننده و

فاروق: (صیغه مبالغه) جدا سازنده حق از باطل.

غلبیر: غربال.

آرد: استعاره از آن که در او حقیقتى است. آن که خالص است. آن که در او معنویتى است.

کاله: کالا، اسباب، متاع.

میزان خدا: به معنای ترازوی حق یا داور عادل است.

گَرد از آینه روفتن: کنایت از جلا دادن.

( 2087) حضرت فرمود که دیگر من از اقرار و گفته تمام عالم فراغت دارم آن که حق گواه او باشد دیگر چه غم دارد. ( 2088) اگر خفاش از خورشیدى لذت ببرد دلیل بر این است که آن خورشید نیست‏. ( 2089) نفرت خفاشان دلیل این است خورشید تابنده منم‏. ( 2090) اگر جعل طالب یک گلابى گردد دلیل بر این است که آن گلاب نیست‏. ( 2091) اگر قلبى محک را طالب شود معلوم مى‏شود که در آن محک‏ عیب و نقص هست و باید در محک بودن آن در شک بود. ( 2092) دزد طالب شب است نه روز من شب نیستم و روزم که در جهان تابیده و روشن کرده‏ام‏. ( 2093) من جدا کننده حق از باطل بوده و چون غربال مانع از آن خواهم بود که کاه عبور کرده داخل گندم خالص گردد. ( 2094) من سبوس را از آرد جدا مى‏کنم تا نقش را از نفس و جماد را از انسان جدا کنم‏. ( 2095) من ترازوى خداوندى هستم که در عالم افراد سبک و سنگین را مى‏نمایانم‏. ( 2096) آن گوساله پرست گاو را خدا مى‏داند تو که خریدار خر هستى خود نیز از همان جنس بوده و شایسته گاله هستى‏. ( 2097) من گاو نیستم تا گوساله خریدارم شود و خار نیستم تا شتر طالب چریدنم باشد. ( 2098) دشمن گمان مى‏کند که بوسیله انکار خود بمن جور کرده است ولى نه چنین است بلکه او زنگ آئینه مرا پاک کرده و معلوم نمود که چه گوهرى هستم‏.

مولانا پس از بیان مضمون آیات سوره «عبس» دربارهْ پیامبر، از زبان حضرت سخن می‏‏گوید: «از اقرار عالم فارغم»، یعنی نیازی ندارم که همه به من معتقد باشند. البته این سخن را باید چنین تفسیرکرد: پیامبر(ص) خود از این اقرار بی‌نیاز است؛ اما وظیفه رسالت او را به مبارزه در راه همین اقرار وامی‌دارد. گوساله‌ای, گاو را خدا می‌داند و به نظرش اهمیت دارد. چه خریدار احمقی و چه کالای مناسبی برای نادانی او! ستمِ سران قریش به سود من و اسلام بود. مولانا می گوید: دنیا پرستان کور دل پیوسته در پى آزار پیمبران و اولیاى حقّ‏اند. مشرکان مکه آن چه توانستند به رسول (ص) صدمه زدند و خداى بزرگ در دل دارى او این آیه شریفه را فرستاد که: «فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلى‏ آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا اَلْحَدِیثِ أَسَفاً شاید خویشتن را از اندوه هلاک سازى که به این قرآن نمى‏گروند.»[1]

          مصطفى را وعده کرد الطاف حق             گر بمیرى تو نمیرد این سبق‏

          رونقت را روز روز افزون کنم             نامِ تو بر زرّ و بر نقره زنم‏

1201، 1197 / د /3

مولانا می گوید: رسول حق (ص) میزان و ترازوی شناخت انسان با ایمان از بى‏ایمان است. آنان که گرد اویند خدا را مى‏خواهند و آنان که او را وا مى‏گذارند شیطان را مى‏جویند. «وَ اِصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ اَلْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ و خود را به شکیبایى وادار با آنان که پروردگار خود را مى‏خوانند در بامداد و شامگاه و خشنودى او را مى‏جویند.»[2] مشرکان مکه چون دیده بصیرت نداشتند، کسانى را بزرگ مى‏پنداشتند که از مال و مکنت برخوردار بودند. مى‏گفتند: «لَوْ لا نُزِّلَ هذَا اَلْقُرْءانُ عَلى‏ رَجُلٍ مِنَ اَلْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ چرا این قرآن بر مردى بزرگ از دو شهر (مکه و طائف) فرود نیامد.»[3] اینان خریدارانى خر صفت‏اند که بزرگى را در اسباب و متاع دنیا مى‏دانند. همچون گوساله‏اند که گاو را چون جثّه‏اى بزرگ دارد به خدایى مى‏گیرند. ابو سفیان، ابو جهل، و دیگر مشرکان مى‏پنداشتند آزارى که به رسول (ص) مى‏رسانند قدر او را پست خواهد نمود، اما رسول (ص) تحمّل نمود و بر قدر و قیمت او افزود.