رفتن مصطفی علیه السلام، به عیادت صحابى رنجور و بیان فائده عیادت

 مأخذ این داستان روائی از بحار الانوار چنین است که: رسول خدا (ص) از حال یکى از صحابه خود پرسید. گفتند او از بلا همچون جوجه‏اى بى‏پر شده است. رسول (ص) نزد او رفت. او را از سختى بلا چون جوجه بى‏پر دید. از او پرسید در حالت تندرستى خود دعایى کرده‏اى؟ گفت: آرى، مى‏گفتم خدایا هر کیفرى در آخرتم خواهى کرد در دنیا کن. فرمود: چرا نگفتى: «اللَّهُمَّ آتِنا فِى الدُّنیا حَسَنَةً وَ فِى الاخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّار». [1]

صحابه: جمع صاحب: یار، و مقصود از صحابه بطور مطلق «یاران پیغمبر» است. اما در اینکه صحابى کیست خلاف است. هر که رسول (ص) را دیده باشد؟ یا او را دیده و از او حدیث روایت کند؟ مشهور معنى دوم است. بعضى گفته‏اند حد اقل صحبت یک سال یا زیادت با پیغمبر بودن است.

چون تار شدن: سخت لاغر گشتن.

قطب: آن که مدار جهان بر اوست و ارشاد خلق بر وى واگذار است.

          قطب آن باشد که گِرد خود تند             گردش افلاک گرد او بود

          او چو عقل و خلق چون اعضا و تن             بسته عقل است تدبیر بدن‏

2343، 2345 / د /5

شاه جلیل: کنایه از وَلىّ بزرگوارِ عالى قدر و منزلت.

( 2146) یکى از بزرگان صحابه بیمار شده و بیماریش سخت شد. ( 2147) حضرت رسول (ص ع) که صفات لطف و کرم را به اعلى‏ترین درجه دارا بودند بعیادت او تشریف بردند. ( 2148) بلى در عیادت رفتن تو فائده‏ها هست که آن فائده هم عاید تو مى‏گردد. ( 2149) فائده اولش این است که آن شخص علیل شاید قطب یا شخص جلیلى باشد که از دیدار او بهره‏مند شوى‏.

تکاپو برای شناختن ولی‌نعمتان

عود: چوبى معروف که چون بسوزانند بوى خوش از آن بر آید. چوب درخت بلسان.

فارس: سوار گزیده، سپهسالار.

فارس اسپه: به معنای سوارکار (سپاه نیز به همین معناست) یا به معنای کسی که در مرتبهْ کمال است، اما نه در پایه قطب.

صله: بیشتر استعمال این کلمه براى جایزت و پاداش است لیکن در اینجا به معنى «پیوند» است.

یار ره: کنایه از سالکی است که هنوز منازل سلوک را تمام نکرده و در سلوک همراهى کند.

که به احسان...: برگرفته است از آیه « وَ لا تَسْتَوِی اَلْحَسَنَةُ وَ لاَ اَلسَّیِّئَةُ اِدْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا اَلَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ: خوبى و بدى یکسان نیست بدان چه نیکوتر است (پاسخ را) بر گردان، پس ناگهان (ببینى) آن که میان تو و او دشمنى است چون دوست مهربان است.»[2]

یار جمع بودن: به نیروى خود تکیه نکردن و دیگرى را نیز دوست و برادر خود شمردن.

          هم رنگ جماعت شو تا لذّت جان بینى             در کوى خرابات آ تا دُرد کشان بینى‏

(دیوان کبیر، ب 27361)

از حَجر یاری تراش: یعنی بکوش که این وجود‏های جامد و ناآگاه را به یاران ره تبدیل کنی، زیرا کثرت یاران، پشت حرامیان را می‌شکند.

ز آن که انبوهى و جمع کاروان: برگرفته است از حدیث شریف «اَلجَماعَةُ رَحمَةٌ وَ الفُرقَةُ عَذابٌ.»[3]

 ( 2150) چون تو چشم دل ندارى و هیزم را از عود تمیز نمى‏دهى‏ . ( 2151) چون یقین است که در این جهان گنجى هست پس ناامید مباش و هیچ ویرانه‏اى را خالى از گنج تصور نکن‏ . ( 2152) سراغ هر درویش برو و چون نشانه کوچکى از بزرگى در آن دیدى با جدیت در اطراف او طواف کن‏ . ( 2153) چون تو چشم باطن بین ندارى پس در هر کس که‏ باو بر مى‏خورى احتمال گنج بده‏ . ( 2154) اگر او قطب نباشد یار راه تو است و اگر شاه نباشد سوار سپاه است‏ . ( 2155) پس پیوستن بیاران راه را لازم بشمار چه سوار باشد چه پیاده‏ . ( 2156) اگر دشمن هم باشد این احسان تو مفید است چه که احسان دشمنان را دوست مى‏کند. ( 2157) اگر هم دوست نشود لااقل کینه‏اش کمتر مى‏گردد زیرا که نکوى‏ى مرهم کین است‏. ( 2158) فایده‏هاى دیگرى نیز هست که من از طول کلام مى‏ترسم و بهمین جهت از ذکر همه آنها صرف نظر مى‏کنم‏ . ( 2159) حاصل کلام این است که یار جمع باش و چون بتگر اگر از سنگ هم باشد براى خود یارى بتراش‏ . ( 2160) چرا که زیادى جمعیت کاروانیان پشت دزدان را شکسته و سنان آنان را بى‏اثر مى‏سازد.

مولانا می‏‏گوید: چرا برای شناختن مردان حق تکاپو نمی‏‏کنید و چشمان باطن را برای یافتن مردان حق به‌کار نمی‌گیرید؟ چرا چشم‌ دلتان تو روشن نیست تا مردان حق را از مردم دنیاپرست تمیز دهید؟ مولانا می‏‏گوید: به ظاهر اشخاص نباید توجه کرد و یا همهْ ذهن نباید متمرکز ظاهر افراد گردد، زیرا ظاهر نحیف یا فقیرانهْ افراد ممکن است در خود، مرد کاملی را پنهان داشته باشد. بنابراین، هر درویشی که می‏‏بینی به سوی او برو، حتی اگر از روی صدق و صفا نرفته باشی و در هر یک نشانِ مردان حق را یافتی دور او بگرد و او را خدمت کن.