در هر کاری باید قصد تقرب به خدا باشد(ادامه)

 حق: به حق. (سوگند است).

بر بیت گزیدن: اشاره است بدان که انسان خلیفة اللَّه است و اولیاى حق که گزیدگان اویند از دیگر موجودات برترند.

خانه بر: خداوند در آن جا بر بندگان و خاصه حاجیان رحمت آرد و گناهشان را ببخشد.

خانه سِرّ: از آن رو که سینه عارف مخزن سرّ الهى است. دل مرد خدا خانه حق است. چنان که در حدیث قدسى است: «الانسان سرى و انا سره» یعنى انسان سر من و من سر او هستم.

واندرین خانه به‌جز آن حی نرفت: اشاره دارد به این حدیث قدسی که: «لا یَسَعُنِى أرضِى وَ لا سَمائِى وَ یَسعُنِى قَلبُ عَبدِىَ المُؤمِنِ.»[1]

          در زمین و آسمان و عرش نیز             من نگنجم این یقین دان اى عزیز

          در دل مؤمن بگنجم اى عجب             گر مرا جویى در آن دلها طلب‏

2655- 2654 / د /1

کردن: ساختن، بنا نهادن. و نسبت ساختن خانه کعبه به خدا، از آن جهت است که پروردگار ابراهیم (ع) را دستور داد تا خانه کعبه را بنا نهد.

حىّ: (اسمى است از اسمهاى خدا) زنده.

چون مرا دیدى:

          ما رَمَیتَ إِذ رَمیت احمد بُدست             دیدنِ او دیدن خالق شده است‏

          خدمت او خدمت حق کردن است             روز دیدن، دیدنِ این روزن است‏

3198- 3197/ د / 6

و در حدیث است که رسول فرمود: «مَن رَآنِى فَقَد رَأى الحَقَّ: آن که مرا دید خدا را دیده است.»[2]

 در مزید آمدن: کمال بیشتر یافتن، نیک از اسرار آگاه شدن.

مُنتَهِى: به کمال رسیده، منتها، نهایت. و در اینجا مراد وصول به حق است که «وَ أَنَّ إِلى‏ رَبِّکَ اَلْمُنْتَهى‏.»[3]

 ( 2250) بحق آن حقى که با چشم جان دیده‏اى همان خدا مرا بخانه خود برترى داده‏. ( 2251) کعبه اگر چه خانه بر اوست ولى خلقت من خانه سر او است . ( 2252) حق از وقتى که آن خانه را ساخته به آن خانه نرفته‏ ولى در این خانه جز آن حى و زنده جاوید داخل نشده‏ . ( 2253) مرا که دیدى خدا را دیده و گرد کعبه صدق گردیده‏اى‏ . ( 2254) طاعت و حمد خداوندى خدمت من است و براى اینکه تصور نکنى خدا از من جدا است‏ . ( 2255) خوب چشم بگشا و بمن بنگر تا نور خدا را در بشر آشکارا ببینى‏ . ( 2256) این نکته‏ها را بایزید دریافت و چون حلقه زرینى در گوش هوش خود بیاویخت‏ . ( 2257) و همین نکات بود که مقام بایزید را بالا برد تا بمنتها درجه مقام معرفت رسید . 

کعبه، خانهْ برّ و نیکویی‌حق است، ولی دل من نیز سرای اسرار الهی است. مضمون این بیت به حدیث قدسی اشاره دارد: «الانسان سرّی و أنا سرّه؛ انسان سرّ من است و من سرّ او. یا ابایزید، آن خانهْ خداست و این دل من خانهْ خدا، اما به آن خدایی که خداوند آن خانه و این خانه است؛ که تا آن خانه را بنا کرده‌اند در آن خانه درنیامده است و از آن روزی که این خانه را بنا کرده‌اند، از این خانه خارج نشده است. مضمون این بیت به حدیث قدسی دیگر اشاره دارد که: نه زمین، گنجایش مرا دارد و نه آسمان، ولی دل مؤمن گنجایش من را دارد.» ابایزید، همین که مرا دیده‌ای، خدا را دیده‌ای و تو در واقع کعبهْ صدق و راستی را طواف کرده‌ای. این مضمون نیز از حد‌یث گرفته شده است: «من رأنی فقد رأی الحق». مولانا می‏‏گوید: ابایزید از تأثیرات سخنان پیر دگرگون شد و پایهْ معنوی وی بالا رفت. او که در جست‌وجوی پایان راه بود، به منتهای طریقت خود و به کمال روحانی رسید.