کور گدایِ نفس امّاره(ادامه2)

 نار: آتش.

بی‌خبر با ما: یعنی این عناصر به نظر ما مرده و ناآگاه می‌آیند اما در پیش‌گاه حق زنده و هشیار‌ند؛ ولی ما که از همین عناصر پدید آمده‌ایم، از حق و از انبیاء و اولیاء حق بی‌خبریم، و همه اجزاى عالم مسخَّر فرمان حق و مطیع امر اویند چنان که حق تعالى فرماید «وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ: هیچ چیز نیست جز که به ستایش او تسبیح گوید لیکن شما تسبیح آنها را در مى‏نیابید.»[1]

خبیر: آگاه.

نذیر: یعنی آگاهی دهنده و هشدار دهنده، ترساننده.

 أشفَقنَ مِنها:و بیم داشتند از آن، برگرفته است از آیه «إِنَّا عَرَضْنَا اَلْأَمانَةَ عَلَى اَلسَّمواتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اَلْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا اَلْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولاً: همانا ما امانت را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کردیم. پس سر باز زدند از برداشتن آن، و از آن هراسیدند، و آدمى آن را برداشت که او ستمکار و نادان بود.»[2] مولانا در جاى دیگر از این امانت به «نفحه حق» تعبیر کرده است:

          نفحه آمد مر شما را دید و رفت             هر که را مى‏خواست جان بخشید و رفت‏

          نفحه دیگر رسید آگاه باش             تا از این هم وا نمانى خواجه تاش‏

          جان نارى یافت از وى انطفا             مرده پوشید از بقاى او قبا

          تازگى و جنبش طوبى است این             همچو جنبشهاى حیوان نیست این‏

          گر در افتد در زمین و آسمان             زهره‏هاشان آب گردد در زمان‏

          خود ز بیمِ این دَم بى‏منتها             باز خوان فأبین أَن یَحمِلنها

          ور نه خود اَشفَقنَ منها چون بُدى             گرنه از بیمش دلِ کُه خون شدى‏

1959- 1953/ د / 1

 آمیز: آمیختن.

حیوان: حیات، زندگى (انسانى).

آمیز حیوان: پذیرفتن جان، پذیرفتن حیات، که مستلزم پذیرفتن امانت است.

حمله: تحریک، حرکت.

ماندن: نپیوستن، دور شدن.

قلب سلیم: دل پاک از معصیتها.

( 2378) آب و خاک و باد و آتش از ما بى‏خبر و از خداوند با خبرند. ( 2379) ولى بالعکس ما از غیر حق با خبر و با اینکه پیمبران از حق خبرها داده و ما را از غفلت بیم داده‏اند از خدا بى‏خبریم‏. ( 2380) لا جرم تمام عناصر چهارگانه از حمل بار امانت ترسیده و سرباز زدند و از اشتیاقى که بحیات داشتند کاسته شد. ( 2381) و گفتند ما همگى از حیاتى که با خلق زنده بوده و با حق مرده باشد بیزاریم‏. ( 2382) وقتى از خلق بى‏خبر شده و باز ماند یتیم و بى‏کس مى‏گردد آرى براى انس با حق قلب سلیم باید که مشغول دیگرى نباشد.

مضمون کلام مولانا چنین است که: عناصر چهار‌گانه هستی (آب و خاک و آتش و هوا) بینا و آگاه‏اند و اشارت حق را در می‌یابند. و همه اجزاى عالم مسخَّر فرمان حق و مطیع امر اویند چنان که حق تعالى فرماید: هیچ چیز نیست جز که به ستایش او تسبیح گوید لیکن شما تسبیح آنها را در مى‏نیابید.»[3] و اطاعت کردن از فرمان، مستلزم آگاهى است لیکن انسان چنین نیست. خدا او را خردى داده است. اگر آن را در راه حق به کار بندد او را به خدا مى‏رساند و گرنه به گمراهى مى‏افتد. براى همین است که خدا هر چند گاه براى آدمیان پیمبران فرستاد، حالى که جماد را نیازى به پیمبر نیست.یعنی انسان چون دارای عقل و اختیار است بیشتر راه نافرمانى پیش مى‏گیرد و از حق غافل مى‏ماند، درحالى که جمادات، از آن چه حق تعالى در آنان به ودیعت نهاده سر باز نمى‏زنند، چرا که مسخر فرمان اویند. 

          مر جمادى را کند فضلش خبیر             عاقلان را کرده قهر او ضریر

513/ د / 1

          ما سمیعیم و بصیریم و خوشیم             با شما نامحرمان ما خامُشیم‏

1019 / د /3

در ادامه مولانا می گوید:این عناصر که مطابق ابیات بالا از حق آگاه‌اند، می‌گویند: ما از این حیات مادی و حیوانی بیزاریم، زیرا این حیات در نظر خلق، زندگی و در نظر حق، مردگی است. پیوند با حق که انسان را از خلق و علایق این جهانی جدا کند، دلی پاک و روشن به نور حق می‌خواهد.