آگاهی ومعرفت از شرایط دعاست(ادامه)

تیه: سر گردانى، و نیز نام وادیى میان ایله و مصر و دریاى قلزم و کوههاى سراة، از سرزمین شام. گفته‏اند چهل فرسنگ در چهل فرسنگ است و گفته‏اند دوازده فرسنگ در دوازده فرسنگ.[1] هنگامى که اسرائیلیان از مصر بیرون آمدند بر اثر نافرمانى در آن بیابان سر گردان شدند.

          همچو قوم موسى اندر حرِّ تیه             مانده‏اى بر جاى چل سال اى سفیه‏

1788/ د / 6

موسى: کنایت از رسول (ص)، و نیز اولیاى خدا در هر عصرى.

خوان: سفره. در اینجا کنایه از لطف و نعمتهاى حق تعالى که گهگاه بر بندگان مى‏رسد، اشاره دارد به آیه : «أَنْزَلْنا عَلَیْکُمُ اَلْمَنَّ وَ اَلسَّلْوى»‏[2]

          مائده از آسمان در مى‏رسید             بى‏شرى و بیع و بى‏گفت و شنید

          در میان قوم موسى چند کس             بى‏ادب گفتند کو سیر و عدس‏

81- 80 / د /1

جوشان شدن چشمه از سنگ: اشاره است به معجزه موسى (ع) که در قرآن کریم آمده است: «وَ إِذِ اِسْتَسْقى‏ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اِضْرِبْ بِعَصاکَ اَلْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اِثْنَتا عَشْرَةَ عَیْناً: و آن گاه که موسى براى مردم خود آب خواست گفتیم عصاى خود را به سنگ زن، پس روان گردید از آن دوازده چشمه.»[3] و در اینجا استعاره است از «نعمتهاى الهى» که در هر عصر بندگان را فرا مى‏گیرد، و نیز استعارت از «چشمه دانش».

لَهَب: شعله آتش بى‏دود.

دو دل شدن:  دو گونه رفتار کردن.

آتش در رخت زدن: کنایت از گرفتار کردن به عذاب.

مدح حاضر: مقصود از «حاضر» رسول اکرم (ص) مقصود است، لیکن با عنایت به بیتهاى بعد توان گفت مقصود «خدا» ست. و مى‏توان گفت از «حاضر» معنى لغوى آن مقصود است و اشاره بدین نکته است که ستایش کسى در حضور وى نباید کرد چنان که در حدیث «اُحثُوا فِى وُجُوهِ المَدّاحِین التُّرابَ.» : برچهره ستایشگران( ویا چابلوسان) خاک به پاشید.

 مولانا در قسمتی از این ابیات حالت مؤمنان را به حالت قوم بنی‌اسرائیل تشبیه می‏کند که چهل سال در بیان سرگردان بودند و راه به سرزمین موعود نمی‏‏بردند. هم‌چنین اشاره‏ای دارد به غذای آسمانی «منّ وسلوی» که در سال‌های سرگردانی بر بنی‌اسرائیل می‏بارید و آنها را تغذیه می‏کرد. و به معجزهْ حضرت موسی که به فرمان حق عصای خود را برسنگی زد و دوازده چشمه از آن سنگ جوشید.[4] مولانا می‏گوید: کاری باید کرد که نظر لطف مردان حق از ما برنگردد. بندگان و به‌خصوص سالکان، وقتی قرین سعادت‏اند که در مردان حق یا در انبیای خدا خشم نباشد و آن هم به حلم تبدیل شود. در پایان، صحابی بیمار به پیامبر عرض می‌کند: من به این دلیل اسم موسی را می‏برم که در حضور تو مدح تو را نگفته باشم. خود موسی هم نمی‏‏خواهد که تو را به او تشبیه کنم ،به خاطر جایگاه بس رفیع تو، یا رسول الله!