خوب و بد آفرینش نشانه خداوندی(ادامه)

 ساجد: کنایه از اقرار آورنده، خاضع.

طَوعاً: از روى میل، به رغبت.

قاصد: خواهنده، اراده کننده.

کَرهاً: ناخواه، برگرفته است از آیه وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِی اَلسَّمواتِ وَ اَلْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ: و او را گردن نهادند، آن چه در آسمانها و زمین است به خواه و ناخواه و بدو باز مى‏گردند.»[1] مؤمن خدا را سپاس گوید که او را خوب آفرید تا گروید و کافر در عین حال که خدا را آفریننده خود مى‏داند و به خداوندى او اعتراف مى‏کند گناه خود به خدا نسبت دهد چنان که شیطان سجده نکردن و گمراه شدن خویش را به خدا نسبت داد و گفت «قالَ فَبِما أَغْوَیْتَنِی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَکَ اَلْمُسْتَقِیمَ.»[2]

          گفت شیطان که بِما أغوَیتَنِى             کرد فعلِ خود نهان دیو دَنى‏

          گفت آدم که ظَلَمنا نَفسَنا             او ز فعل حق نَبُد غافل چو ما

1489- 1488/ د / 1

سلطانى: از آن سلطان گردیدن. کنایت از باز گردیدن به خدا.

مَهین: خوار.

 ( 2552) این است‏ که کفر و ایمان زشت و زیبا گواه کمال او و در مقابل خداوندیش سر تعظیم فرود آورده‏اند. ( 2553) ولى مؤمن بالطوع و الرغبة سجده مى‏کند زیرا که جویاى رضاى او بوده و از روى قصد و نیت خالص او را مى‏پرستد. ( 2554) گبر هم بطور اکراه یزدان پرست است ولى قصد و نیت او از این پرستش چیز دیگرى است‏. ( 2555) قلعه سلطان را تعمیر مى‏کند ولى خود دعوى سلطنت دارد. ( 2556) یاغى شده که تا قلعه مال او باشد ولى عاقبت قلعه مال سلطان خواهد بود. ( 2557) ولى مؤمن آن قلعه را براى سلطان مى‏سازد نه براى جاه و مقام‏. ( 2558) زشت بزبان حال مى‏گوید اى پادشاه زشت آفرین تو بخوب و بد قادر هستى‏. ( 2559) خوب نیز مى‏گوید اى پادشاه حسن و روشنى تو مرا از عیبها پاک کرده‏اى‏. (- حاصل این است که او خوب و بد گل و خار زشت و زیبا هر چه را که بخواهد خلق مى‏کند. (- او بهر سلطانى سلطنت داشته و کار ساز همه بوده هر چه اراده کند آن را مى‏کند.

مولانا می گوید: یکی «طوعاً» و از روی رغبت و ایمان و دیگری «کُرهاً» و از روی بی‏میلی و قصد دنیوی یا برای تظاهر به ایمان و بهره‌برداری از آن در زندگی اجتماعی سجده می‌کند. «قلعه سلطان»، تن و زندگی این جهانی است که یکی آن را برای خود و فرمانروایی نفس می‏سازد و دیگری آن را در خدمت حق قرار می‏دهد. مولانا می‏گوید: کافر، فرعون یا شیطان، همه معترفند که همهْ پدیده‏ها آفریده حق است و اگر گناه خود را به ارادهْ حق ربط می‏دهد باز اعتراف به قدرت حق دارد. حتی شیطان هم خود را مقصر نمی‏‏داند و می‏گوید: « فَبِما أَغْوَیْتَنِی » از طرف دیگر انسان پاک‌نهاد هم می‏گوید: ای پادشاه زیبایی و روشنی! تو مرا از همهْ عیب‌ها پاک و طاهر گردانیدی. پس انسان‌های نیک‌سرشت و با ایمان نیز توفیقات خود را از جانب پروردگار می‏دانند و اعتراف می‏کنند که اگر عنایت ربّانی نبود هرگز از خود حرکتی و جنبشی در مسیر خیر نمی‏‏دیدند.