وصیّت کردن پیغامبر علیه السّلام، آن بیمار را و دعا آموزانیدنش

 سهل کن: آسان کننده، و «مُسهِّل» از نامهاى خداوند است که در دعاها و از جمله در دعاى جوشن کبیر (بند 49) آمده است.

آتِنا: برگرفته است از آیه «رَبَّنا آتِنا فِی اَلدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی اَلْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ اَلنَّارِ: پروردگار ما، ما را نیکى ده در دنیا و در آخرت، و ما را نگه دار از عذاب آتش.»[1]

عقبا (عقبى): آن جهان، آخرت.

راه: مقصود «صراط» است، که همه در قیامت از آن می‏گذرند و آتش دوزخ در زیر آن زبانه می‏کشد، اما برای مؤمنان همان آتش، باغ و بستان می‏نماید. و نیز گذشتن از هواى نفس.

منزِل: یعنی مقصد ما، هدف ما، در نسخه نیکلسون به فتح میم و کسر راء (مَنزِل) ضبط شده، و در نسخه اساس بدون ضبط است. لیکن با توجه به آیه 29 سوره مؤمنون، «مُنزِل» درست است.

راه مشترک: راهى که دوزخیان و بهشتیان باید آن را بپیمایند، و این معنى برگرفته است از آیه «وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلاَّ وارِدُها کانَ عَلى‏ رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیًّا: و نیست از شما جز که در آینده باشد در آن (دوزخ) بر پروردگار تو بایسته و گذرانیده است.»[2]

بارگاه ایمنى: کنایه از آسایشى که در بهشت است.

دنى: پست. گذرگاه دنى: کنایت از گذرگاهى که کافران برون شدن از آن نتوانند، دوزخ.

روضه: باغ.

خضر: جمع خُضرَه: سبزه، و در این بیت به معنى مفرد به کار رفته است.

( 2560) حضرت رسول (ص ع) به بیمار فرمودند دعا کن و این را بگو: اى کسى که دشواریها را آسان مى‏سازى‏. ( 2561) اى پروردگار ما بما در دنیا و آخرت نیکویى عطا فرموده و ما را از عذاب آتش محافظت فرما .( 2562) بار الها راه را براى ما چون بوستان ملایم طبع نموده مقصد ما را لطف بى‏انتهاى خود قرار ده‏. ( 2563) مؤمنین در روز قیامت بفرشته‏اى که راهنماى آنها است مى‏گویند مگر دوزخ در راه بهشت واقع نشده‏. ( 2564) که مؤمن و کافر باید گذارشان به آن جا بیفتد ما که در راه آتش ودودى ندیدیم. ( 2565) اکنون ما ببارگاه امن خداوندى رسیده و در بهشتیم پس آن گذرگاه پست که فرموده‏اند کجا بود؟. ( 2566) ملک جواب مى‏دهد آن باغ سبز و خرمى که در فلان محل از راه در عبور دیدید. ( 2567) دوزخ همان و سیاستگاه سخت آن جا بود ولى براى شما بباغ و گلستان و درخت تبدیل شده بود.

سه بیت نخست این ابیات دنبالهْ مطلبی است که در 2146 آغاز شده است و در 2218 و2258 نیز به آن باز گشتی داشته ایم . پیامبر(ص) به صحابی چنین توصیه می‏کند: به‌جای آن که عذاب آخرت را در دنیا بخواهی، از پروردگار در دنیا و آخرت خوبی طلب کن و از او بخواه تا تو را از آتش دوزخ در امان بدارد.

در ادامه ابیات درپاسخ مؤمنان که می پرسند: ما شنیده بودیم راه بهشت و دوزخ مشترک است وهر مؤمنی از دوزخ عبور می کند، پس چرا ما عبور نکردیم، فرشتگانمی‏گویند: آن باغِ سبز و آن بوستانی که در فلان‌جا در گذرگاه دیده‌اید، دوزخ و کیفرگاه سخت و ناگوار همان‌جا بود, ولی برای شما آن دوزخ به باغ و بوستان و چمن‌زار مبدّل شد. این کلام مولانا اشاره دارد به این حدیث: «یاتی اقوام ابواب الجنة فیقولون الم یعد نا ربّنا آن نرد النار فیقال مررتم علیها وهی خامدة؛دسته‌هایی از مؤمنان به درهای بهشت می‏آیند و می‏گویند: مگر خدا به ما وعده نداده بود که به دوزخ وارد خواهید شد؟ به آنان گفته می‏شود: بر آن گذشتید و آن خاموش بود.» [3]