باز تقریر کردن معاویه با ابلیس مکر او را

 امیر: کنایه از معاویه.

کاست: کاهش، کمى، خسران.

حفره کردن: چنان که دزد از برون سوراخى کند و به خزانه در آید، شیطان راه به درون دل آدمى گشاید، و در حدیث است که «إنَّ الشَّیطانَ یَجرِى مِن اِبنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ.»[1]

خزینه: دل مرد حق است که باید گنجینه اسرار الهی باشد.

آتشى: اشاره است بدان چه شیطان گفت «خَلَقتَنِی مِن نارٍ.»[2]

از تو نسوزم...: (سوخته نشوم.) چون مقتضاى طبیعت تو سوزاندن (گمراه کردن) است، پس ناچار تو براى گمراه کردن من آمده‏اى.

لعنت: قهر الهی است که شیطان را بیشتر در گمراهی فرو می‏برد.

معرفت: کنایه از سخنان عارفانِه گفتن که گویى «عاشق حقم و به مهر او پاى بندم.» این سخنان دامى است براى گمراه کردن، همچون بانگ مرغ که صیّادان براى شکار مرغان بر آرند.

          ز آن که صیّاد آورد بانگ صفیر             تا فریبد مرغ را آن مرغ گیر

          بشنود آن مرغ بانگِ جنسِ خویش             از هوا آید بیابد دام و نیش‏

318- 317/ د / 1

صفیر: تقلید صدای پرنده است که صیادان و با آن، پرنده را به دام می‏اندازند.

( 2662) معاویه گفت اینها که گفتى صحیح است ولى قسمت تو از اینها کمتر است و موقعیت تو غیر از اینها است‏. ( 2663) صد هزار مثل مرا تو از راه بدر کردى و دیوارها را سوراخ کرده داخل خزانه شدى‏. ( 2664) تو آتش هستى و ناچار مرا مى‏سوزانى کیست که از دست تو جامه پاره نکرده و شکایت ندارد. ( 2665) اى آتش چون بالطبع سوزاننده هستى ناچار بهر چه برسى مى‏سوزانى‏. ( 2666) معنى لعنت همین است که تو را سوزاننده ساخته و استاد دزدانت قرار داده است‏. ( 2667) تو در مقابل خدا محاجه کردى و جواب شنیدى من دیگر در مقابل مکر تو چیستم‏. ( 2668) این سخنان معرفت آمیز تو چون بانگ صفیر شکارچیان است بانگ مرغ مى‏نماید ولى مرغ گیر است‏. ( 2669) صد هزار مرغ را شکار کرده در صورتى که مرغ مغرور است که بیک آشنا و هم جنس بر خورده است‏. ( 2670) وقتى در هوا بانگ صفیر را مى‏شنود بهواى آشنا مى‏آید و در اینجا اسیر مى‏گردد.

معاویه پاسخ می‏دهد: همه این حرف‌ها که زدی، درست است؛ ولی تو ذاتاً از این معانی بهره‏‌ای نداری. «بخش تو از اینها کاست است»؛ یعنی آن آگاهی و استدلال تو، برای تو یا برای من، بهره‌ای جز دوری از حق و کاستن از معنویت ندارد. سخنان شیطان در ظاهر نشانه صلاح و ایمان است و می‏تواند رهروان را بفریبد. مولانا می گوید: معاویه از ابلیس مى‏پذیرد که آن چه در جهان پدید مى‏آید قضاى الهى بر آن رفته است، و به طریق جدل بدو مى‏گوید تو چون به قضاى حق معترفى، باید بدانى کار تو گمراه کردن مردمان است و آن لعنت که حق تعالى بر تو کرد و فرمود «وَ إِنَّ عَلَیْکَ اَللَّعْنَةَ إِلى‏ یَوْمِ اَلدِّینِ: بر تو تا روز رستاخیز لعنت است.»[3] براى همین گمراه کردن است.