فضیلت حسرت خوردن آن مخلص بر فوت نماز جماعت

 السَّلام دادن: کنایه از تمام کردن نماز که با جمله «السَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمَةُ اللَّهُ وَ بَرَکاته» پایان مى‏یابد.

دود از آه برون شدن: کنایه از سخت سوزان بودن آن، از سوز دل بر آمدن آه.

شفا: را باید مُمال (شِفى) خواند.

دخول: در شدن، در آمدن. و در اینجا مقصود در آمدن در زمره نماز گزاران است.

( 2782) کسى براى اداى نماز بمسجد رفته دید که مردم از مسجد بیرون مى‏آیند . ( 2783) پرسید که چرا مردم از مسجد بیرون مى‏آیند . ( 2784) یکى جواب داد که پیغمبر (ص ع) جماعت را بجا آورده و نماز را تمام کرد . ( 2785) تو کجا مى‏روى پیغمبر (ص ع) سلام نماز را هم داده‏ . ( 2786) آهى که دود آتش دل بود از سینه بر آورد و بیرون آمد بطورى که آهش بوى خون مى‏داد . ( 2787) یکى از مردم گفت تو این آه را بمن ده نماز من مال تو باشد . ( 2788) گفت آه را دادم و نماز را قبول کردم آن شخص هم آه را با منت پذیرفت‏ . ( 2789) شب در خواب هاتفى باو گفت که تو آب حیوان و شفا دهنده خریدى‏ . ( 2790) به احترام این داد و ستد نماز تمام مردم قبول شد .

فضیلتی که در این ابیات مورد نظر مولاناست، فضیلت اشتغال روح به پروردگار است که عبادت جسم بدون آن ارزشی ندارد. آن مردی که به نماز پیامبر نرسیده بود حالش منقلب شد و آهی از نهاد برکشید. آه او که از دل برآمده بود بوی خون می‏داد، یعنی آه او نشانه سوز دل بود. «با صد نیاز» یعنی با شوق بسیار و با یک دنیا علاقه. یکی از آن میان گفت: این آهِ پرسوز را به من بده و من نمازی را که خوانده‌ام به تو می‏دهم. آن شخص پذیرفت. هاتف غیبی به مردی که آه را خریده است گفت: به حرمت این انتخاب و دخول در این معامله، پروردگار نماز همه را قبول کرد. در تذکرة الاُولیای شیخ عطار حکایتی در باره ابراهیم ادهم نقل شده که بی مناسبت باآنچه مولانا در این جا سروده است، نمی باشد و آن این که: «نقل است که عیالمندی پس از نماز شام به خانه مى‏رفت و در دست چیزى نه. و همه روز رفته بود و هیچ به دست نیاورده و گرسنه و به غایت دل تنگ شده که به اطفال و عیال چه گویم؟ که تهى دست مى‏روم، و عظیم پر درد و اندوه مى‏رفت. ابراهیم ادهم را دید ساکن نشسته. گفت یا ابراهیم، مرا از تو غیرت مى‏آید که تو چنین ساکن و فارغ نشسته‏اى. ابراهیم گفت هر چه ما کردیم از عبادتهاى مقبول و خیرات مبرور، آن جمله را به تو دادیم این یک ساعت اندوه خود به ماه ده.»[1]