نور انبیا از جنس نور خداست، و بیان اینکه یافتن آن منوط بطلب است،

حق فشاند آن نور را: یعنی پروردگار نور هدایت انبیا واولیا را برجان خلایق افشاند.

مقبلان: نیک بختان، کسانی که بخت یارشان بود.

برداشته دامان ها: یعنی دامن خود را بالا گرفتند ونور بردامنشان نثار شد.

وایافته: یعنی برخوردار شده، نصیب آنها شده.

برتافته: یعنی روی گردان شدند.

عشقی نابُده: یعنی کسی که عشق نداشته، مضمون سخن مولانا، اقتباسی از مضمون حدیث: «انّ الله تعالی خَلقَ خلقَه فی ظُلمةٍ فَالقی علیهم مِن نُورِهِ فَمَن اَصابَه مِن ذلک النُّورِ اِهتَدی وَمَن اخطاه ضَلَّ[1]» است.

 ( 764) خدا آن نور را بجانها نثار کرده و آنها که بطرف او رفته‏اند دامنها از آن نور برداشته‏اند. ( 765) کسى که از نثار آن نور نصیب برده روى از غیر خدا بر تافته و بحق متوجه شده است.( 766) و کسى که دامنى از عشق نداشته از نثار آن بى‏نصیب مانده است.

پروردگار نور هدایت انبیا و اولیا را بر جان خلایق افشاند، آنها که زمینهْ ذهنی و اندیشهْ فکری مبارک و مستعدی داشتند، دامن خود را بالا گرفتند و نور حق بر دامانشان نثار شد و از غیر حق روی گردان شدند. دامنی که این نور بر آن می‌ریزد عشق است و کسی که این دامان عشق را ندارد، از نثار نور هدایت و معرفت بی‌بهره است. شرط رسیدن به فیض و عنایت الهی، طلب و کوشش بنده است .

مولانا می گوید: انسان‌های هدایت‌پذیرند، جزوی از روح مطلق و کل هستی‌اند و اقتضا دارد که عاشق او باشند؛ چنان‌که هر بلبلی عاشق روی گل است. کشش روح آدمی به سوی حق است؛ سیلاب، از ذرات آبی است که از دریا برمی‌خیزد و ابر و باران می‌شود و باز به دریا برمی‌گردد. جان هم که رفتار عشق‌آمیز دارد، برای آن است که می‌خواهد دوباره به دریا حق بپیوندد. مقصود مولانا ازاین سخن آنست که فیض حق پیوسته و دائم است ولى شرط یافتن آن، طلب و عشق است و کسى که عشق و طلبى ندارد و خود را مستعد انوار فیض نمى‏کند بى‏بهره مى‏ماند ، مانند کسى که در زیر درخت میوه دار باشد و باغبان شاخه‏هاى درخت را مى‏تکاند و میوه بزیر مى‏افشاند، این چنین کس اگر دامن خود را بزیر شاخ گیرد میوه در دامنش مى‏ریزد و با دامنى پر از باغ بیرون مى‏رود و اگر کاهلى کند و دامن بر نگیرد با دست و دامن تهى از باغ خارج مى‏شود، این سخن ما را متنبه مى‏سازد که نباید به امید دوام فیض در گوشه‏اى بنشینیم و دست از طلب و کار بکشیم زیرا تا عشق که سرمایه‏ى کامیابى است از درون ما سر نزند از فیض حق بهره‏ور نخواهیم شد.

انجذاب جُزْو به کُلّ،و جذب جنسیت

جُزْو به کُلّ : حکما مى‏گویند که میل طبیعى میان اجزاء عناصر و مراکز آنها وجود دارد و بدین جهت سنگ را که بهوا پرتاب مى‏کنیم بزمین باز مى‏آید و آب که تبخیر مى‏شود بهوا بالا مى‏رود و بر این اصل مبتنى است جمله‏ى معروف: الجزء یمیل الى الکل. مولانا این قاعده را براى تایید جذب جنسیت آورده است،

( 763) هر جزء رو بطرف مبدأ کل خود دارد عشق بلبل همواره متوجه روى گل است.

معنى صبغة اللَّه و بیان اینکه دین حق دورى از رنگ ونژادپرستی است،

گاو: کنایه از هرآفریده یی است که گرفتار زندگی مادی وعوارض وتعیّنات آن باشد.

مرد: یعنی مرد راه حق.

از درون جو رنگ سرخ و زرد را: یعنی رنگها ونشانه های مرد راه حق در درون اوست وبه معنویت او بستگی دارد.

رنگ هاى نیک از خم صفاست: یعنی رنگ معنوی رنگی نیست که از ترکیب یا امتزاج مواد به دست آید، رنگی است ازخم یکرنگی یا بیرنگی.

زشتان: یعنی آنها که به جمال معرفت پروردگار آراسته نباشند.

 سیاه آبه: آبى آمیخته بلاى و لژن، آبى که بوسیله‏ى کندن جویى دراز از باتلاق جارى مى‏کنند و آن آب معمولا گوارا نیست.

   صِبْغَةَ اَللَّهِ: برگرفته است از آیه‏ى شریفه: صِبْغَةَ اَللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اَللَّهِ صِبْغَةً [2] مفسرین رنگ الهی را به توحید و اسلام و دین خدا و فطرت و حجت خدا تفسیر کرده‏اند .

آن‌چه از دریا به دریا می‌رود: مضمون سخن این است که کشش روح آدمی به سوی حق وعشق باز می گردد.

سیل‌های تیزرو: یعنی سیلاب، از ذرات آبی است که از دریا برمی خیزد وابر وباران می شود وباز به دریا برمی گردد، جان انسان هم که رفتار عشق آمیز دارد برای آن است که می خواهد دوباره به دریای حق بپیوندد.

( 768) رنگ گاو را باید از بیرون تماشا کرد و سرخ و سبز و زرد آن را تمیز داد ولى رنگ مرد را از درون آن باید جستجو نمود.( 769) رنگهاى زیبا از خم صفاى الهى است و رنگهاى بد و زشت از آب سیاه جفا و غضب است.( 770) نام آن رنگ لطیف و زیبا صبغة اللَّه (رنگ خدایى) و بوى آن رنگ کثیف لعنة اللَّه لقب گرفته است.( 771) آن که از دریا برخاسته بالاخره بدریا مى‏رود و از همانجا که آمده به آن جا بر مى‏گردد.( 772) از بالاى کوهها سیل با عجله و شتاب بطرف مبدأ اصلى خود (دریا) روان است و از تن مردان جانى که با عشق آمیخته بطرف مبدأ خویش روى خواهد آورد.

بعقیده‏ى مولانا قیمت و امتیاز انسان بصفات و اخلاق نیک و دورى از قید و تعصب است و نژاد و گوهر و خون و رنگ سفید یا سیاه موجب امتیاز او نمى‏شود و این امور که زاده‏ى اقلیم و محیط و نیز غیر اختیارى است نباید مردم را از یکدیگر جدا سازد و تفاوتى در حقوق بوجود آورد، مولانا قرنها پیش از مردم امروزین الغاى امتیازات نژادى را عنوان کرده و بر این امتیازات ریشخند زده است. این ابیات نیز ناظر بهمین است که اگر حیوانات را از روى رنگ مى‏شناسیم و ارزش مى‏دهیم، بشر را با آنها نباید قیاس کنیم زیرا تمایز و تفاضل افراد بشر بامور معنوى است از قبیل اعتقاد پاک و اخلاق نیک و بى‏رنگى که صفت خدایى است نه قد و قامت و رنگ پوست.