تفاوت قدرت معنوى و قدرت حسّى ،

صاحب دِه: یعنی صاحب قدرت مادی، فرمانروا، ارباب.

صاحب دل: مرد کامل، مرد راه خدا

دید: یعنی بصیرت باطن، اندیشه

صاحب مرکزان: به کنایه، اقطاب و مردان خدا که در مرکز حقیقت قرار دارند.

( 1689) همان طور که مالک یک ده و یک آبادى بر جسم و تن اهالى آن حکومت دارد صاحب دل بر دلهاى شما سلطنت دارد و مى‏تواند که در آن هر نحو که بخواهد تغییر و تبدیل داده چیزى را بیاد آورد یا از یاد ببرد.( 1690) اقدام و عمل انسان فرع دید اوست و آن طور که مى‏بیند عمل مى‏کند پس شخصیت مرد در مردمک دیده او متمرکز شده.() مردم چون مردمک دیده را کوچک دیدند ببزرگى آن پى نبردند آرى مردم مردان خدا را کوچک دیدند و ببزرگى آنها پى نبردند.( 1691) من تمام این رازها را نخواهم گفت براى اینکه مراکز قدرت مرا از این گفتار منع مى‏کنند.

استدلال بر قدرت حق بوسیله تصرّف وى در خواب و بیدارى،

بهى: روشن و تابناک. صفت پروردگار است

پیشان: پیش و جلو، آغاز و بدایت، سابقه و بدایت آفرینش، ازل (مقابل: ابد)،

پیشه و فرهنگ تو: یعنی شغل ومعلومات کلی تو، هرچه می دانی

جهاز: کشتی جنگی

رستخیز: روز برخاستن مردگان، قیامت

خصم: دراین جا به معنی حریف یا کسی است که باید با چیزی برخورد یا مقابله کند

کبوتر پیک: مرغ نامه بر، مرغ نامه آور. کبوترى با صفات خاص که آن را براى بردن نامه تربیت مى‏کرده‏اند و مرحله بمرحله عادت مى‏داده‏اند و نامه‏اى خرد بگردنش مى‏آویخته‏اند تا بشهر و مقصدى که برفتن آن جا خوگر مى‏شده است برساند،

( 1692) او است که صد هزاران خوب و بد را هر شب وقت خواب از دل آنها بیرون برده و از یادشان مى‏برد. ( 1693) و روز در موقع بیدار شدن آنها را چون صدف‏هایى که از مروارید پر کنند از یاد چیزهایى که فراموش شده بود پر مى‏سازد.( 1694) آن همه اندیشه‏ها و معلومات و فنون را که سابقاً بوده جان بهدایت خداوند مى‏شناسد.( 1695) فرهنگ و پیشه تو بتو باز مى‏گردد تا در زندگانى اسباب کار و زندگانى تو باشد.( 1696) هیچ وقت سوابق و معلومات فن زرگرى بیک نفر آهنگر بر نمى‏گردد و خوى خوب کسى با خوى بد عوض نمى‏شود.( 1697) سوابق و عملیات و اخلاق هر کس در روز قیامت نیز بسوى او بر مى‏گردد و هر آن چه در وقت مرگ داشته همان را خواهد یافت.( 1698) و عیناً مثل سوابقى است که بعد از بیدار شدن هر کس بسوى او باز مى‏گردد.( 1699) سوابق و اندیشه‏ها خوب یابد در وقت صبح بهمان جا مى‏رود که سابقاً بوده. ( 1700) و عیناً مثل کبوترهاى قاصدند که بهر شهرى بروند بشهر خود بر گشته و نتیجه کار خود را بمرکز خود مى‏برد.

حکماء قدیم عقیده داشتند که روح انسانى بوقت خواب از تن مى‏گسلد و بعالم غیب پیوسته مى‏گردد، بنا بر این مولانا حالت خواب را که اکثر حواس از کار فرو مى‏مانند و باز بهنگام بیدارى بکار مى‏افتند بر قدرت حق تعالى دلیل مى‏گیرد بمناسبت آن که هر جانى با صفات و احوال خود بعالم برین مى‏پیوندد و باز بامدادان با همان صفات و احوال از نقص و کمال و حسن و قبح بتدبیر بدن اشتغال مى‏ورزد و جان آهنگر بتن زرگر پیوسته نمى‏شود و در این تعلق و آویزش، هیچ گونه اشتباهى صورت نمى‏پذیرد و هر کس با همان اوصاف و اخلاق که پیش از خفتن داشته است بیدار مى‏شود، این حالت با نسیان و تذکیر مشابهت دارد پس خواب و بیدارى مرتبه‏اى تمام تر از فراموشى و یادداشت و تذکر است و چون حق تعالى بر احداث درجه‏ى تمام تر قدرت دارد بطریق اولى بر مرتبه‏ى سبک تر و اخف نیز تواناست، دست ولى دست خداست و او نیز همین احوال و نظایر آنها را در مریدان مى‏تواند ایجاد کند. آن گاه مولانا از جهت مشابهت خواب و مرگ با یکدیگر نتیجه مى‏گیرد که روز رستخیز هم ارواح ببدنهاى خود باز مى‏گردند و جان مردم نیک بخت بتن مردم تبه روز نخواهد پیوست و عکس آن نیز صورت نخواهد گرفت. نظیر آن[1]:

            شب گه خواب ازین خرقه برون مى‏آیم             صبح بیدار شوم، باز درو محشورم‏